Yaşam ve Sorumluluk Üzerine Bir Değerlendirme

Yaşam ve Sorumluluk Üzerine Bir Değerlendirme:

Çocukluk, Sorumluluk ve Güven

Erik Erikson’un “Eğer her şey çocukluk dönemi ile açıklanırsa, o zaman her şey bir başkasının kusuru olarak değerlendirilir ve insanın kendi hayatının sorumluluğunu üstlenme gücüne duyulan güven de küçümsenmiş olur” sözü, insan gelişiminde çocukluk döneminin rolünü ve bireyin sorumluluk alma ile kendine güvenme yetilerini nasıl etkilediğini derinlemesine sorgular. 

Erik Erikson ve Gelişim Teorisi

Erik Erikson, gelişim psikolojisinin önde gelen isimlerinden biridir ve insan yaşamını sekiz aşamalı bir süreç olarak tanımlayan teorisiyle tanınır. 

Bu aşamalar, bireyin yaşamı boyunca karşılaştığı psikososyal krizleri ve bu krizlerin çözüm süreçlerini kapsar. 

Her aşama, bireyin belirli bir gelişim görevini tamamlamasını gerektirir ve bu süreçte başarı ya da başarısızlık, kişinin kişiliğini, ilişkilerini ve kendine güvenini şekillendirir. 

Erikson’un bu sözü, çocukluk döneminin önemini kabul etmekle birlikte, bireyin hayatındaki her şeyi yalnızca bu döneme indirgemenin sakıncalarına dikkat çeker.

Çocukluk Döneminin İnsan Gelişimindeki Rolü

Çocukluk dönemi, bireyin kişiliğinin temel taşlarının döşendiği kritik bir evredir. Bu dönemde yaşanan deneyimler, bireyin dünyaya, kendine ve çevresine bakışını derinden etkiler. 

Örneğin, sevgi dolu bir ailede büyüyen bir çocuk, genellikle kendine güvenen, sağlıklı ilişkiler kurabilen bir yetişkin olma yolunda avantajlıdır. 

Erikson’un teorisinde, özellikle erken çocukluk dönemindeki ilk iki aşama bu noktada belirleyicidir:

• Güven vs. Güvensizlik (0-1 yaş): Bebek, bakım verenlerinden tutarlı sevgi ve ilgi gördüğünde dünyaya karşı temel bir güven duygusu geliştirir. Aksi halde güvensizlik baskın hale gelebilir.
• Özerklik vs. Utanç ve Şüphe (1-3 yaş): Çocuk, kendi bedenini ve eylemlerini kontrol etmeyi öğrendiğinde özerklik kazanır. Ancak aşırı eleştiri veya baskı, utanç ve şüphe duygularını pekiştirebilir.

Bu aşamalarda olumlu deneyimler, bireyin kendine ve çevresine olan güveninin temelini atar. Ancak Erikson, çocukluk döneminin insan hayatını şekillendirmedeki bu önemli rolüne rağmen, bireyin tüm davranışlarını ve sorunlarını yalnızca bu döneme bağlamanın tehlikeli olduğunu vurgular.

Her Şeyi Çocuklukla Açıklamanın Sakıncaları

Eğer bireyin yaşadığı tüm zorluklar, başarısızlıklar veya mutsuzluklar yalnızca çocukluk dönemine ve o dönemde başkalarının (örneğin, ebeveynlerin) kusurlarına atfedilirse, bu, bireyin kendi hayatının sorumluluğunu alma yetisini zayıflatabilir. 

Kişi, “Ben böyleyim çünkü çocukluğumda şunlar yaşandı” diyerek, kendi eylemlerinin ve seçimlerinin sonuçlarını göz ardı edebilir. Bu yaklaşım, bireyi pasif bir konuma iter ve hayatında değişiklik yapma gücüne olan inancını azaltır.

Erikson’a göre, bu durum, bireyin kendi hayatının kontrolünü elinde tutma yeteneğine duyulan güveni de küçümser. 

Başka bir deyişle, sürekli başkalarını suçlamak, bireyin kendi potansiyelini ve değişim kapasitesini gölgede bırakır.

Sorumluluk ve Güvenin Gelişim Aşamalardaki Yeri

Erikson’un teorisi, bireyin yaşamı boyunca sürekli bir gelişim içinde olduğunu ve her aşamada yeni sorumluluklar alarak kendine güven kazandığını gösterir. Çocukluk döneminin ötesine geçen bu aşamalardan bazıları şunlardır:

• Kimlik vs. Rol Karmaşası (Ergenlik, 12-18 yaş): Ergen, “Ben kimim?” sorusuna yanıt arar ve kendi değerlerini, inançlarını belirler. Bu süreçte kimliğini başarıyla inşa eden birey, sorumluluk alma yetisini geliştirir ve kendine güveni artar.
• Üretkenlik vs. Durgunluk (Yetişkinlik, 25-65 yaş): Birey, topluma katkıda bulunma ve bir iz bırakma sorumluluğunu üstlenir. Üretkenlik, kişinin kendi gücüne olan inancını pekiştirirken, durgunluk ise motivasyon ve güven kaybına yol açabilir.

Bu aşamalar, bireyin yalnızca çocukluk dönemine bağlı olmadığını, hayatı boyunca karşılaştığı krizlerin üstesinden gelerek olgunlaşabileceğini gösterir. Her aşamada sorumluluk almak ve bu sorumlulukları başarıyla yerine getirmek, bireyin kendine duyduğu güveni güçlendirir.

Sorumluluk ve Güvenin Birey İçin Önemi

Erikson’un sözü, bireyin kendi hayatının sorumluluğunu alma gücüne duyulan güvenin, mutluluk ve başarı için vazgeçilmez olduğunu vurgular. 

Eğer her şey çocukluk dönemiyle açıklanırsa ve birey sürekli başkalarını suçlama eğiliminde olursa, bu, onun kendi yeteneklerine olan inancını zedeler. 

Oysa birey, geçmiş deneyimlerini anlamakla yetinmeyip, kendi eylemlerinin ve seçimlerinin sonuçlarını üstlenerek hayatında aktif bir rol oynayabilir. 

Erikson’un teorisi, bireyin her gelişim aşamasında yeni fırsatlarla karşılaştığını ve bu fırsatları değerlendirerek kendine güvenini yeniden inşa edebileceğini savunur.

Sonuç

Çocukluk dönemi, insan gelişiminde temel bir rol oynasa da, bireyin tüm hayatını ve davranışlarını yalnızca bu döneme indirgemek, onun sorumluluk alma ve kendine güvenme kapasitesini olumsuz etkileyebilir. 

Erikson’un işaret ettiği gibi, bireyin kendi hayatının sorumluluğunu üstlenme gücüne duyulan güven, gelişim sürecinin ve kişisel mutluluğun ayrılmaz bir parçasıdır. 

Geçmişi anlamak, bireyin kendini tanıması için önemlidir; ancak asıl güç, kişinin kendi yeteneklerine ve değişim potansiyeline inanmasında yatar. Bu denge, Erikson’un insan gelişimine dair sunduğu en değerli içgörülerden biridir.