Orta Doğu ve Çevresindeki Ülkelerde Stres Seviyelerinin Sebepleri

Orta Doğu ve Çevresindeki Ülkelerde Stres Seviyelerinin Sebepleri Üzerine Bir Analiz

Gallup tarafından yapılan bir araştırmanın sonuçlarına göre, Orta Doğu ve çevresindeki ülkelerde yaşayan insanların önemli bir kısmı, önceki gün boyunca yoğun stres hissettiklerini bildirmiştir. The Spectator Index tarafından 21 Mayıs 2025 tarihinde paylaşılan verilere göre, bu oranlar bazı ülkelerde oldukça yüksek seviyelerde seyretmektedir: Lübnan ve Türkiye %68 ile başı çekerken, Tunus %53, Ürdün ve Irak %51, Mısır %50, İran %47, Libya ve Fas %45, İsrail %39, Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) ve Kuveyt %32, Suudi Arabistan ise %28 oranında stres bildirmiştir. Peki, bu ülkelerde stres seviyelerinin bu kadar yüksek olmasının ardındaki sebepler nelerdir? 

Lübnan ve Türkiye: Stresin Zirvesi (%68)

Lübnan ve Türkiye, %68 ile listede en yüksek stres oranına sahip iki ülke olarak öne çıkıyor. Bu durum, Gallup’ın 2021-2022 verilerinde de bu iki ülkeyi dünyanın en stresli ve öfkeli ülkeleri arasında göstermesiyle tutarlılık gösteriyor (Khaleej Times, Ocak 2025). Lübnan için bu yüksek stres oranı, yıllardır devam eden ekonomik çöküşle doğrudan bağlantılı. 2019’dan bu yana Lübnan lirası değerinin %90’ından fazlasını kaybetti. Buna ek olarak, 2020’deki Beyrut Limanı patlaması, ülkedeki siyasi istikrarsızlık ve mülteci krizi durumu daha da kötüleştirdi. Dünya Bankası’na göre, Lübnan ekonomisi, yabancı borç temerrüdü, para biriminin değer kaybı ve bankacılık sektörünün iflasıyla 19. yüzyıldan bu yana görülmemiş bir “mükemmel fırtına” yaşıyor. Ülkede hiperenflasyon devam ederken, siyah piyasada Lübnan lirasının değeri 2020 başında 2.000’den bugün 34.000’e kadar düşmüş durumda ve bu düşüşün 50.000’e doğru devam etmesi bekleniyor.

Türkiye ise ciddi ekonomik zorluklarla karşı karşıya. 2022’de enflasyon oranları %85’e ulaşarak rekor kırdı ve 2025 itibarıyla hala yüksek seviyelerde seyrediyor. Dünya Bankası verilerine göre, enflasyon 2024 Mayıs’ında %75 ile zirve yaptıktan sonra 2025 Mart’ında %38’e gerilese de, bu durum halkın satın alma gücünü ciddi şekilde eritti. Gıda fiyatlarındaki artışın hafiflemesi bir nebze rahatlama sağlasa da, geniş tanımlı işsizlik oranı %28,4 gibi yüksek bir seviyede. Bu ekonomik belirsizlik, Türkiye’deki stres seviyelerinin artmasında önemli bir etken.

Tunus: Siyasi ve Ekonomik Kriz (%53)

Tunus’ta stres oranının %53 olması, 2021’deki anayasal krizden bu yana devam eden siyasi çalkantılarla ilişkilendirilebilir. Cumhurbaşkanı Kais Saied’in parlamentoyu askıya alması, ülkede siyasi gerilimi artırdı. Buna ek olarak, ekonomik sorunlar da halkı zorluyor: %16’lık işsizlik oranı ve artan yaşam maliyetleri, Tunusluların günlük yaşamını olumsuz etkiliyor. Ayrıca, bir PMC çalışmasına göre, Tunus’ta zihinsel sorunlar genellikle biyogenetik nedenlerden ziyade psikososyal nedenlere, özellikle strese bağlanıyor. Bu kültürel eğilim, stres oranlarının yüksek raporlanmasında etkili olabilir.

Ürdün ve Irak: Bölgesel İstikrarsızlık (%51)

Ürdün ve Irak, %51’lik stres oranıyla listede yer alıyor. Ürdün, 600.000’den fazla Suriyeli mülteciye ev sahipliği yapıyor ve bu durum, ekonomik kaynaklar üzerinde büyük bir baskı yaratıyor. Ülkenin sınırlı kaynakları, mülteci kriziyle daha da zorlanıyor. Irak ise IŞİD sonrası yeniden yapılanma süreci ve mezhepsel gerilimlerle mücadele ediyor. 2024 tarihli bir Brookings raporu, 1980-1988 İran-Irak Savaşı’nın bıraktığı mirasın, bölgedeki istikrarsızlığı körüklemeye devam ettiğini belirtiyor. İran destekli milisler, örneğin Irak’taki Badr Tugayı, bu gerilimleri artıran unsurlardan biri.

Mısır: Ekonomik Reformların Bedeli (%50)

Mısır’da stres oranı %50 seviyesinde. Bu durum, 2016’dan bu yana uygulanan ekonomik reformlarla doğrudan bağlantılı. Dünya Bankası verilerine göre, para biriminin devalüasyonu ve sübvansiyon kesintileri, ülkedeki yoksulluk oranını neredeyse iki katına çıkardı ve %30’a ulaştı. Bu ekonomik baskılar, halkın günlük yaşamında ciddi bir stres kaynağı haline geldi.

İran: Uluslararası İzolasyon ve İç Çalkantılar (%47)

İran’da stres oranı %47 olarak ölçülmüş. Ülke, uluslararası yaptırımlar ve ekonomik izolasyonla mücadele ediyor. Yaptırımlar, İran ekonomisini ciddi şekilde zayıflattı ve halkın geçim kaynaklarını zorlaştırdı. Buna ek olarak, 2022’de Mahsa Amini’nin ölümüyle başlayan protestolar, ülkede iç huzursuzluğu artırdı. İran-Irak Savaşı’nın (1980-1988) bıraktığı uzun vadeli gerilimler de bölgedeki genel istikrarsızlığa katkıda bulunuyor.

Libya ve Fas: Siyasi ve Sosyal Sorunlar (%45)

Libya ve Fas’ta stres oranı %45 seviyesinde. Libya, 2011’deki iç savaşın ardından siyasi olarak parçalanmış durumda ve bu durum halk üzerinde ciddi bir baskı yaratıyor. Fas ise görece daha istikrarlı olmasına rağmen, sosyal eşitsizlikler ve ekonomik sorunlarla karşı karşıya. Bu faktörler, her iki ülkede de stres seviyelerinin yüksek olmasına neden oluyor.

İsrail: Çatışma ve Güvenlik Endişeleri (%39)

İsrail’de stres oranı %39. Bu oran, 2023-2024 yıllarında Gazze’de yaşanan çatışmalarla bağlantılı olabilir. Bu çatışmalar, on binlerce kişiyi yerinden etti ve güvenlik endişelerini artırdı. Sürekli bir çatışma ortamında yaşayan halk, doğal olarak yüksek seviyelerde stres deneyimliyor.

BAE, Kuveyt ve Suudi Arabistan: Daha Düşük Stres Seviyeleri (%33-%28)

BAE (%33), Kuveyt (%32) ve Suudi Arabistan (%28) listede daha düşük stres oranlarına sahip. Bu durum, bu ülkelerin daha yüksek kişi başına düşen GSYİH’ya (IMF 2024 verilerine göre 50.000-70.000 dolar aralığında) ve halkı ekonomik şoklardan koruyan devlet refah programlarına sahip olmasıyla açıklanabilir. Örneğin, Suudi Arabistan’da petrol gelirleri, hükümet gelirlerinin %55’ini oluşturuyor ve bu kaynaklar halka sosyal destek olarak aktarılıyor.

Bölgesel ve Küresel Faktörler

Bölgedeki stres seviyelerini artıran sadece yerel sorunlar değil. İran-Irak Savaşı gibi tarihsel çatışmaların bıraktığı miras, İran destekli Hizbullah (Lübnan) gibi milis gruplarının faaliyetleri ve bölgesel istikrarsızlık, stresin yaygınlaşmasında önemli bir rol oynuyor. Ayrıca, COVID-19 pandemisi ve Ukrayna krizi gibi küresel olaylar, tedarik zincirlerini bozarak enerji ve gıda fiyatlarını artırdı. İthalata bağımlı ülkeler, örneğin Lübnan ve Tunus, bu durumdan özellikle kötü etkilendi (Khaleej Times, 2025).

Sonuç

Orta Doğu ve çevresindeki ülkelerde stres seviyelerinin yüksek olması, ekonomik krizler, siyasi istikrarsızlık, bölgesel çatışmalar ve küresel olayların birleşimiyle açıklanabilir. Lübnan ve Türkiye gibi ülkeler ekonomik çöküşün pençesinde mücadele ederken, Ürdün ve Irak gibi ülkeler mülteci krizi ve tarihsel gerilimlerle boğuşuyor. Daha istikrarlı ekonomilere sahip BAE, Kuveyt ve Suudi Arabistan ise bu sorunlardan nispeten daha az etkileniyor. Ancak, bölgedeki genel tablo, halkın hem yerel hem de küresel düzeyde ciddi stres faktörleriyle karşı karşıya olduğunu gösteriyor.

🇱🇧 Lebanon: 68%

🇹🇷 Turkey: 68%

🇹🇳 Tunisia: 53%

🇯🇴 Jordan: 51%

🇮🇶 Iraq: 51%

🇪🇬 Egypt: 50%

🇮🇷 Iran: 47%

🇱🇾 Libya: 45%

🇲🇦 Morocco: 45%

🇮🇱 Israel: 39%

🇦🇪 UAE: 33%

🇩🇿 Algeria: 32%

🇰🇼 Kuwait: 32%

🇸🇦 Saudi: 28%

(Gallup)