Breaking Negative Thinking Patterns: A Schema Therapy Self-Help and Support Book (Gitta Jacob, Hannie van Genderen, Laura Seebauer) başlıklı kitap, şema terapisi yaklaşımını temel alarak bireylerin olumsuz düşünce kalıplarını anlamalarına ve değiştirmelerine yardımcı olmayı amaçlayan bir öz-yardım ve destek kitabıdır.
Kitap, şema terapisi çerçevesinde geliştirilen "şema modları" kavramını kullanarak bireylerin duygusal ve davranışsal kalıplarını anlamalarını ve bu kalıpları değiştirmek için pratik yöntemler geliştirmelerini sağlamayı hedefler.
Kitap, hem bireysel olarak kullanılabilecek bir rehber hem de şema terapisi sürecine destekleyici bir kaynak olarak tasarlanmıştır.
Genel Özet
**1. Kitabın Amacı ve Yapısı:**
- Kitap, bireylerin tekrarlayan olumsuz düşünce ve davranış kalıplarını anlamalarına ve bu kalıpları değiştirmelerine yardımcı olmayı amaçlar. Bu kalıplar, genellikle çocukluk ve gençlik dönemindeki deneyimler sonucu oluşur ve yetişkinlikte bireyin yaşamını olumsuz etkiler.
- İki ana bölümden oluşur:
- **Birinci Bölüm: Modlarla Tanışma** - Şema modlarının (çocuk modları, işlevsiz ebeveyn modları, başa çıkma modları ve sağlıklı yetişkin modu) ne olduğunu, nasıl oluştuğunu ve nasıl tanınacağını açıklar.
- **İkinci Bölüm: Modları Değiştirme** - Bu modların nasıl değiştirileceğine dair pratik stratejiler ve egzersizler sunar.
**2. Şema Terapisi Nedir?**
- Şema terapisi, bilişsel davranışçı terapiye dayanan ve farklı psikoterapi yaklaşımlarını (derinlik psikolojisi, psikodrama, gestalt terapisi, insancıl terapi) entegre eden bir terapi yöntemidir.
- Duyguların, özellikle çocuklukta karşılanmamış temel ihtiyaçlardan kaynaklanan duygusal tepkilerin, yetişkinlikteki sorunların temelinde yattığını savunur.
- Temel kavramlardan biri "şema modları"dır. Şema modları, bireyin belirli durumlarda deneyimlediği duygu ve davranış durumlarıdır ve genellikle çocukluk deneyimlerinden köken alır.
**3. Şema Modları:**
Kitap, şema modlarını şu şekilde kategorize eder:
- **Çocuk Modları:**
- **Hassas Çocuk Modu:** Üzüntü, yalnızlık, utanç, terk edilme korkusu gibi duygularla ilişkilidir. Örneğin, birinin sizi reddettiğini hissettiğinizde bu mod tetiklenebilir.
- **Öfkeli/Fehri Çocuk Modu:** Öfke, isyankârlık veya dürtüsel davranışlarla karakterizedir. Küçük bir olay karşısında aşırı öfkelenmek bu moda örnektir.
- **Mutlu Çocuk Modu:** Sağlıklı bir moddur; oyunculuk, neşe ve merak içerir.
- **İşlevsiz Ebeveyn Modları:**
- **Talepkâr Ebeveyn Modu:** Kendinize aşırı baskı uyguladığınız, mükemmeliyetçi veya yüksek beklentili bir iç sestir.
- **Suçluluk Yaratıcı Ebeveyn Modu:** Kendinizi suçlu hissettiren bir iç sestir.
- **Cezalandırıcı Ebeveyn Modu:** Kendinizi eleştiren, aşağılayan veya cezalandıran bir iç sestir.
- **Başa Çıkma Modları:**
- **Uyumlu Teslim Modu:** Olumsuz duygularla başa çıkmak için başkalarının beklentilerine boyun eğme eğilimidir.
- **Kaçınmacı Başa Çıkma Modu:** Olumsuz duygulardan kaçınmak için sosyal çekilme, madde kullanımı gibi davranışlar sergilenir.
- **Aşırı Telafi Modu:** Zayıflık veya yetersizlik duygularını örtmek için aşırı kendine güvenme, agresiflik veya gösterişli davranışlar sergilenir.
- **Sağlıklı Yetişkin Modu:** Sorunları çözme, sağlıklı ilişkiler kurma ve duyguları dengeleme yeteneğiyle ilişkilidir. Bu mod, diğer modları dengelemek ve ihtiyaçları sağlıklı bir şekilde karşılamak için gereklidir.
**4. Modların Kökeni:**
- Modlar, genellikle çocukluk veya gençlikteki karşılanmamış temel ihtiyaçlardan (bağlanma, güvenlik, özerklik, eğlence, sınırlar) kaynaklanır.
- Örneğin, çocuklukta terk edilme deneyimi yaşayan bir kişi, yetişkinlikte hassas çocuk modunda yoğun terk edilme korkusu hissedebilir.
**5. Modları Tanıma ve Değiştirme:**
- **Birinci Bölüm:** Okuyuculara modlarını nasıl tanıyacaklarını öğretir. Örnekler ve alıştırmalar aracılığıyla bireyler, hangi modların baskın olduğunu ve bunların hangi durumlarda tetiklendiğini keşfeder.
- **İkinci Bölüm:** Modları değiştirmek için stratejiler sunar:
- **Hassas Çocuk Modu:** Bu modun ihtiyaçlarını anlamak ve ona şefkatle yaklaşmak (örneğin, imagery egzersizleriyle).
- **Öfkeli/Fehri Çocuk Modu:** Öfkeyi ifade etme ve kontrol etme yöntemleri (örneğin, sandalye diyalogları, davranış denemeleri).
- **Mutlu Çocuk Modu:** Eğlence ve neşe getiren aktiviteleri teşvik etmek.
- **İşlevsiz Ebeveyn Modları:** Bu modların etkisini azaltmak için iç sesle mücadele etme ve sınırlar koyma.
- **Başa Çıkma Modları:** Uyumlu teslim, kaçınma veya aşırı telafi davranışlarını azaltmak için yeni davranış kalıpları geliştirme.
- **Sağlıklı Yetişkin Modu:** Gerçekçi hedefler koyma, ihtiyaçlar arasında denge kurma ve sağlıklı aktiviteleri teşvik etme.
**6. Pratik Araçlar ve Teknikler:**
- Kitap, okuyucuların modlarını anlamaları ve değiştirmeleri için çeşitli alıştırmalar ve çalışma kağıtları sunar (örneğin, Worksheet 17: Coping Modumu Değiştirme, Worksheet 19: Davranış Deneyi).
- Imagery egzersizleri, bireylerin duygusal durumlarını görselleştirmelerine ve yeni davranışları zihinsel olarak prova etmelerine yardımcı olur.
- Davranış denemeleri, bireylerin sağlıklı yetişkin modunda yeni davranışlar denemelerini teşvik eder.
- Ödüllendirme sistemi, küçük adımları kutlamak ve motivasyonu artırmak için önerilir.
**7. Örnek Vakalar:**
- Kitap, Carol, Sophia, Joshua, Harry, Thomas ve Carolyn gibi örnek vakalar üzerinden modların nasıl çalıştığını ve değiştirilebileceğini gösterir. Örneğin:
- **Carol:** Terk edilme korkusuyla hassas çocuk moduna giren ve reddedilme durumlarında çekilen veya öfkeli tepkiler veren bir karakterdir.
- **Thomas:** Yetersizlik duygularını örtmek için aşırı telafi modunda davranır, ancak bu davranışın onu yorduğunu fark eder ve daha açık olmaya çalışır.
- **Harry:** Kaçınmacı başa çıkma modunu azaltmak için sosyal etkinliklere katılmaya başlar ve zamanla daha rahat hisseder.
**8. Kitabın Kullanımı:**
- Kitap, bireylerin kendi başlarına veya bir şema terapistiyle birlikte çalışırken kullanabilecekleri bir rehberdir.
- Ciddi zihinsel sağlık sorunları olan bireylerin profesyonel bir terapistten destek alması önerilir.
- Çalışma kağıtları ve ek kaynaklar, Wiley’nin web sitesinden indirilebilir.
**9. Temel Mesajlar:**
- Olumsuz düşünce kalıpları, genellikle çocukluk deneyimlerinden kaynaklanır ve şema modları aracılığıyla anlaşılabilir.
- Bu kalıplar, bilinçli çaba ve pratikle değiştirilebilir.
- Sağlıklı yetişkin modu, tüm değişim sürecinde merkezi bir rol oynar ve bireyin ihtiyaçlarını dengelemesine yardımcı olur.
- Kitap, bireylerin kendi duygusal ihtiyaçlarını anlamalarını ve daha sağlıklı bir yaşam için adımlar atmalarını teşvik eder.
**10. Teknik Terimler ve Ek Kaynaklar:**
- Kitap, teknik terimleri (örneğin, affect, coping, vicarious learning) bir sözlükle açıklar.
- Daha fazla okuma için önerilen kaynaklar arasında şema terapisi üzerine yazılmış diğer kitaplar (örn. Young, Klosko ve Weishaar’ın *Schema Therapy: A Practitioner’s Guide*) yer alır.
### Sonuç
*Breaking Negative Thinking Patterns*, şema terapisi yaklaşımını sade ve anlaşılır bir şekilde sunarak bireylerin olumsuz düşünce ve davranış kalıplarını anlamalarına ve değiştirmelerine yardımcı olur. Pratik egzersizler, vaka örnekleri ve çalışma kağıtlarıyla zenginleştirilmiş bu kitap, öz-yardım arayanlar veya terapi sürecine destek arayanlar için değerli bir kaynaktır. Ancak, ciddi psikolojik sorunlar için profesyonel destek önerilir.