Actus reus (Latince "suçun maddi unsuru" ya da "suç teşkil eden fiil") hukukun özellikle ceza hukuku alanında temel kavramlarından biridir.
Actus Reus Nedir?
Actus reus, bir suçun oluşabilmesi için gereken maddi (fiziksel) unsurdur.
Yani, bir kişinin suç sayılabilecek bir fiili gerçekleştirmiş olmasıdır.
Ceza hukukunda bir suçun oluşması için genellikle iki temel unsur aranır: actus reus (maddi unsur) ve mens rea (manevi unsur, yani suç işleme kastı).
Actus reus olmadan, bir kişi sadece suç işlemeyi düşünse bile (mens rea olsa bile) suç oluşmaz.
Örneğin, birini öldürmeyi düşünmek suç değildir, ama bu düşünceyi eyleme geçirip birini öldürmek actus reus’tur ve suç oluşur.
Actus reus, bir suçun dış dünyada gözlemlenebilir, somut bir davranış ya da durum olarak ortaya çıkmasını ifade eder.
Bu, bir hareket (örneğin birini vurmak) ya da bir hareketin eksikliği (örneğin birini kurtarmamak) olabilir.
Actus Reus’un Türleri
Actus reus, farklı şekillerde ortaya çıkabilir. Bunları şu şekilde sınıflandırabiliriz:
- Eylemler (Fiiller)
Actus reus genellikle bir kişinin aktif bir şekilde bir şey yapmasıdır. Örneğin:- Birini bıçaklamak (kasten öldürme veya yaralama suçu).
- Bir mağazadan eşya çalmak (hırsızlık suçu).
- Birine yumruk atmak (kasten yaralama suçu).
Bu tür durumlarda, kişi fiziksel olarak bir hareket yapar ve bu hareket suçun maddi unsurunu oluşturur. - İhmaller (Hareketsizlik)
Actus reus, bazı durumlarda bir şey yapmamakla da oluşabilir. Ancak bu, sadece kişinin yasal bir görev veya yükümlülüğü varsa geçerlidir. Örneğin:- Bir ebeveynin çocuğunu beslememesi, çocuğun sağlığını tehlikeye atıyorsa suç oluşturabilir.
- Bir cankurtaranın, kurtarması gereken bir kişiyi bilerek kurtarmaması.
- Bir doktorun hastasına gerekli tedaviyi uygulamaması.
İhmalin suç sayılması için, kişinin o eylemi yapma zorunluluğu (örneğin yasal veya sözleşmesel bir yükümlülük) olması gerekir. - Durum veya Hal (Statü Suçları)
Nadir durumlarda, bir kişinin belirli bir durumda olması actus reus olarak kabul edilebilir. Örneğin:- Sarhoş bir şekilde araç kullanmak.
- Yasak bir maddeyi bulundurmak.
Burada, kişinin belirli bir durumda olması (örneğin uyuşturucu maddeye sahip olması) suçun maddi unsurunu oluşturur. - Sonuç (Netice Suçları)
Bazı suçlarda, actus reus sadece bir eylemi değil, o eylemin sonucunda ortaya çıkan bir durumu da içerir. Örneğin:- Kasten öldürme suçunda, actus reus sadece bıçaklama eylemi değil, aynı zamanda mağdurun ölümüdür.
- Mala zarar verme suçunda, bir eşyaya zarar verilmesi (örneğin bir arabayı çizmek).
Actus Reus’un Unsurları
Actus reus’un oluşabilmesi için bazı temel şartlar aranır:
- Fiilin İradi Olması (Gönüllülük)
Actus reus, kişinin kendi iradesiyle gerçekleştirdiği bir fiil olmalıdır. Eğer bir kişi zorla, bilinçsizce ya da refleksle bir hareket yaparsa, bu actus reus sayılmaz. Örneğin:- Birisi sizi itip bir başkasını yaralamanıza neden olursa, bu sizin iradenizle gerçekleşmediği için actus reus oluşmaz.
- Uyurgezer bir kişi birini yaralarsa, bu hareket iradi olmadığı için suç sayılmaz.
- Fiilin Yasaya Aykırı Olması
Actus reus, kanunda suç olarak tanımlanmış bir fiil olmalıdır. Örneğin, birini öldürmek actus reus’tur çünkü bu, ceza kanunlarında suç olarak tanımlanmıştır. Ancak birine sarılmak (rızaya dayalıysa) suç değildir, dolayısıyla actus reus oluşturmaz. - Nedensellik (Sebep-Sonuç İlişkisi)
Bazı suçlarda, fiilin belirli bir sonuca yol açması gerekir. Örneğin, kasten öldürme suçunda, kişinin fiili (örneğin bıçaklama) mağdurun ölümüne neden olmalıdır. Eğer ölüm başka bir nedenden (örneğin kalp krizi) gerçekleşmişse, actus reus tam olarak oluşmayabilir.
Actus Reus ve Mens Rea İlişkisi
Ceza hukukunda bir suçun oluşması için actus reus’un yanı sıra mens rea (suç işleme kastı) da gereklidir. Mens rea, kişinin fiili bilerek ve isteyerek yaptığını gösterir. Örneğin:
- Birini yanlışlıkla bıçaklarsanız (örneğin eliniz kayarsa), actus reus vardır (bıçaklama fiili), ama mens rea (kasıt) olmadığı için suç oluşmaz.
- Ancak birini bilerek ve isteyerek bıçaklarsanız, hem actus reus hem de mens rea mevcut olduğu için suç oluşur.
Bazı suçlar (katı sorumluluk suçları) mens rea gerektirmez, sadece actus reus yeterlidir. Örneğin, trafik kurallarını ihlal etmek gibi suçlarda, kastın varlığı aranmayabilir.
Örneklerle Actus Reus
- Hırsızlık Suçu
Bir mağazadan bir çanta çalmak için çantayı alıp mağazadan çıkarsınız. Burada actus reus, çantayı fiziksel olarak alma ve mağazadan çıkarma fiilidir. Eğer çantayı almayı sadece düşünür ama almazsanız, actus reus yoktur. - Kasten Öldürme Suçu
Birini bıçaklayarak öldürürseniz, actus reus bıçaklama fiili ve mağdurun ölümüdür. Ancak bıçaklama sırasında mağdur zaten başka bir nedenden ölmüşse, actus reus eksik kalabilir (çünkü ölüm sizin fiilinizden kaynaklanmamıştır). - İhmal Örneği
Bir anne, çocuğunu bilerek aç bırakırsa ve çocuk bu nedenle zarar görürse, annenin ihmali actus reus olarak kabul edilir. Çünkü anne, çocuğuna bakma yükümlülüğüne sahiptir.
Actus Reus’un Türk Ceza Kanunu’ndaki Yeri
Türk Ceza Kanunu’nda (TCK) actus reus, suçun maddi unsuru olarak ele alınır. TCK madde 2’ye göre, bir fiilin suç sayılabilmesi için kanunda açıkça tanımlanmış olması gerekir. Örneğin:
- Kasten öldürme (TCK madde 81): Birini öldürme fiili actus reus’tur.
- Hırsızlık (TCK madde 141): Başkasının malını rızası olmadan alma fiili actus reus’tur.
- İhmal suretiyle suç: Örneğin, TCK madde 83’te ihmalle kasten öldürme düzenlenmiştir. Birinin yasal yükümlülüğünü yerine getirmemesi actus reus olarak değerlendirilir.
Özet
Actus reus, bir suçun maddi, yani fiziksel kısmıdır ve bir fiil, ihmal ya da durum olarak ortaya çıkabilir. Suçun oluşması için genellikle actus reus ile birlikte mens rea (kasıt) da gerekir. Ancak fiilin iradi olması, kanunda suç olarak tanımlanması ve bazı durumlarda belirli bir sonuca yol açması şarttır. Türk Ceza Kanunu’nda da bu kavram, suçların tanımlanmasında temel bir rol oynar.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder