Lacan'cı Düşüncede “A” (Autre, Büyük Öteki)

Lacan'cı Düşüncede “A” (Autre, Büyük Öteki):

Dilin, Kültürün, Yasaların ve Toplumun Temsilcisi Olarak Öznenin Arzularını Şekillendiren Bir Yapı

Jacques Lacan’ın psikanalitik teorisinde “A” ya da “Büyük Öteki” (Autre), öznenin arzularını, kimliğini ve bilinçdışını derinlemesine etkileyen temel bir kavramdır. 

Büyük Öteki, bireyin yalnızca bireysel deneyimlerinden değil, aynı zamanda dil, kültür, yasalar ve toplumsal normlar gibi sembolik bir düzenin içinden geçtiği bir yapı olarak tanımlanır.

Bu kavram, Lacan’ın üçlü kayıt sisteminin (İmgesel, Sembolik ve Gerçek) en kritik bileşenlerinden biri olan Sembolik düzende merkezi bir rol oynar. 

Aşağıda, Büyük Öteki’nin bu rollerini ve öznenin arzularını nasıl şekillendirdiğini ayrıntılı bir şekilde inceleyeceğiz.

Büyük Öteki’nin Tanımı ve Kökeni

Büyük Öteki, Lacan’ın Freud’un çalışmalarını yeniden yorumlarken geliştirdiği bir kavramdır ve bireyin ötesinde, onu çevreleyen ve şekillendiren bir sembolik alanı ifade eder. Bu alan, bireyin doğduğu andan itibaren içine doğduğu dilsel ve kültürel yapıları içerir. 

Lacan’a göre, insan öznelliği, biyolojik bir varlıktan ziyade, bu sembolik düzen aracılığıyla inşa edilir.

Büyük Öteki, öznenin kendini tanıdığı ayna evresinden (İmgesel kayıt) sonra, dil ve toplumsal kuralların egemen olduğu Sembolik kayda geçişiyle belirginleşir.

Büyük Öteki, bireyin arzularını şekillendiren bir otorite figürü olarak da görülebilir. Bu otorite, annenin arzularını temsil eden ilk Öteki’den (küçük öteki) başlayarak, babanın yasasını (Ödipal düzenin bir parçası olarak) ve nihayetinde toplumun genel kurallarını kapsayan bir yapıya evrilir. 

Lacan, bu kavramı Hegel’in “Tinsellik” (Geist) fikri ve Saussure’ün dilbilimsel yapılarından esinlenerek, öznenin kendi varlığını ancak bu sembolik ağ içinde anlamlandırabildiğini savunur.

Dilin Rolü: Sembolik Düzenin Temeli

Büyük Öteki’nin en temel işlevi, dili öznenin arzularını ifade etme ve anlama aracı olarak sunmasıdır. Lacan’a göre, insan arzusu, biyolojik bir ihtiyaçtan (örneğin açlık) farklı olarak, dil aracılığıyla sembolleştirilir ve bu süreçte dönüşüme uğrar. 

Dil, yalnızca bir iletişim aracı değil, aynı zamanda öznenin bilinçdışını yapılandıran bir sistemdir.

Örneğin, bir çocuk annesine “süt” istediğini söylediğinde, bu talep yalnızca fiziksel bir ihtiyacı değil, aynı zamanda annenin sevgisi gibi sembolik bir arzuyu da içerir. Bu noktada Büyük Öteki, dilin kuralları ve anlamları aracılığıyla öznenin talebini bir arzu haline getirir.

Lacan, bu süreci “talep” (demande) ve “arzu” (désir) ayrımıyla açıklar. Talep, ihtiyaçların dile dökülmüş haliyken, arzu, bu talebin karşılanmasındaki eksiklikten doğar. Büyük Öteki, bu eksikliği temsil eder; çünkü dil, arzuyu tam anlamıyla tatmin edemez ve her zaman bir “eksiklik” (manque) bırakır. Bu eksiklik, öznenin sürekli bir arayış içinde olmasını sağlar ve Büyük Öteki’nin otoritesini pekiştirir.

Kültürün ve Yasaların Etkisi

Büyük Öteki, yalnızca dille sınırlı kalmaz; aynı zamanda kültürün ve yasaların öznenin arzularını düzenleyen bir çerçeve olarak işlev görür. Ödipal aşamada, babanın yasası (Nom-du-Père), çocuğun anneden ayrılmasını ve toplumsal cinsiyet rollerine uyum sağlamasını sağlar. Bu yasa, Büyük Öteki’nin bir uzantısı olarak, arzunun nesnelerini sınırlandırır ve bireyi toplumsal normlar içinde bir konuma yerleştirir.

Kültürel normlar, Büyük Öteki’nin öznenin arzusuna şekil veren bir başka yüzünü oluşturur. Örneğin, bir toplumda güzellik, başarı veya aşk gibi kavramlar, Büyük Öteki’nin sembolik yapısı içinde tanımlanır ve bireyin arzularını bu ideallere yöneltir. Lacan’a göre, öznenin arzusunun özgür olduğu yanılsaması, aslında Büyük Öteki’nin dayattığı bu sembolik düzenin bir sonucudur. Bu nedenle, birey, kendi arzularını özgürce seçtiğini düşünebilir, ancak bu seçimler her zaman Büyük Öteki’nin sınırları içinde gerçekleşir.

Toplumun Temsilcisi Olarak Büyük Öteki

Büyük Öteki, toplumsal düzeni sürdüren bir otorite olarak da işlev görür. 

Bu otorite, devlet, din, gelenekler veya herhangi bir kurumsal yapı olabilir. 

Lacan, Büyük Öteki’nin öznenin bilinçdışında bir “öteki sahne” (autre scène) olarak var olduğunu ve bireyin davranışlarını, rüyalarını ve fantezilerini şekillendirdiğini belirtir. Örneğin, bir bireyin suçluluk duygusu, Büyük Öteki’nin (toplumun ahlaki yargıları) içselleştirilmiş bir yansıması olabilir.

Bu bağlamda, Büyük Öteki, öznenin kendisini sürekli bir gözetim altında hissetmesine neden olur. Lacan’ın “Bakış” (le regard) kavramıyla bağlantılı olarak, Büyük Öteki, öznenin arzularını yalnızca şekillendirmekle kalmaz, aynı zamanda bu arzuların değerlendirilmesine de aracılık eder. Bu, bireyin kendi arzularını Büyük Öteki’nin onayına tabi tutmasına yol açar, ki bu durum özellikle kıskançlık gibi duygularda belirginleşir. Örneğin, bir partnerin arzusunun başka birine yönelmesi, Büyük Öteki’nin (toplumun beklentileri veya partnerin algılanan otoritesi) ihlal edilmesi olarak algılanabilir.

Arzunun Şekillenmesi ve “Çizili A” (Barred A)

Lacan’ın grafiğinde, Büyük Öteki’nin “A” olarak temsil edildiği nokta, öznenin bu otoriteyi sorguladığı ve meydan okuduğu bir aşamada “çizili A” (barred A) haline gelir. 

Bu, öznenin sembolik düzenin kusursuz olmadığını fark ettiği ve arzularını yeniden tanımlamaya çalıştığı bir kırılma anıdır. 

Ancak bu süreçte, arzu tamamen özgürleşmez; aksine, Büyük Öteki’nin eksiklikleri (örneğin, yasaların adaletsizliği veya dilin yetersizliği) öznenin arzusunu daha karmaşık hale getirir.

Bu bağlamda, “küçük a” (objet petit a), Büyük Öteki’nin kusurlarından doğan bir arzu nesnesi olarak ortaya çıkar. Küçük a, ulaşılamaz bir kalıntı olarak, öznenin arzularını sonsuz bir arayışa yöneltir. 

Büyük Öteki’nin otoritesi, bu arayışı düzenlerken, aynı zamanda öznenin asla tam bir tatmin elde edemeyeceği bir döngü yaratır.

Güncel Bağlam ve 2025 Perspektifi

2025 itibarıyla, dijital çağın Büyük Öteki’nin işleyişini nasıl dönüştürdüğü üzerine psikanalitik tartışmalar artmıştır. 

Sosyal medya, algoritmalar ve sanal topluluklar, yeni bir sembolik düzen yaratarak öznenin arzularını şekillendiren bir Büyük Öteki olarak işlev görebilir. 

Örneğin, beğeni sayıları veya takipçi onayları, bireyin arzusunu toplumsal kabul arayışına yönlendirebilir. Bu, Lacan’ın teorisinin modern bağlamda yeniden ele alınmasını gerektiren bir alan olarak öne çıkmaktadır.

Sonuç

Büyük Öteki, Lacan’cı düşüncede öznenin arzularını şekillendiren temel bir yapıdır. 

Dil, kültür, yasalar ve toplumun temsilcisi olarak, bireyin kimliğini ve arzularını sembolik bir ağ içinde inşa eder. 

Ancak bu yapı, kusursuz değildir; eksiklikleri ve sınırları, öznenin arzusunu sürekli bir arayışa ve yeniden tanımlamaya iter. 

Lacan’ın grafikleri ve kavramları, bu dinamikleri anlamak için güçlü bir araç sunarken, günümüz dünyasında Büyük Öteki’nin dönüşümü, teorinin hala geçerliliğini koruduğunu ve evrilebileceğini gösterir. 

Bu karmaşık yapıyı anlamak, öznelliğin ve arzunun kökenine dair derin bir içgörü sağlar.