Kişilerarası Bilişsel Davranışçı Terapi: Beş Sır

Kişilerarası Bilişsel Davranışçı Terapi (Interpersonal Cognitive Behavioral Therapy - I-CBT)

1. Genel Tanım ve Kökeni

Kişilerarası Bilişsel Davranış Terapisi (I-CBT), klasik Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT) ile Kişilerarası Psikoterapiyi (IPT) birleştiren, üçüncü dalga BDT yaklaşımlarından biridir. En bilinen ve araştırmalarla desteklenen şekli, Kanada’dan Dr. David D. Burns ve ekibinin geliştirdiği TEAM-CBT’nin “I” (Interpersonal) bileşenidir, ancak benzer yaklaşımlar Avustralya’dan Dr. Paula Ravitz, Dr. Robert Maunder ve Molyn Leszcz gibi isimler tarafından da geliştirilmiştir.

Temel fikir şudur:
“Bilişsel çarpıtmalarımızın ve duygusal sorunlarımızın çok büyük kısmı kişilerarası bağlamda ortaya çıkar, sürdürülür ve yine kişilerarası bağlamda çözülür.”

2. Klasik BDT’den Temel Farkları

Özellik	Klasik Bilişsel Davranışçı Terapi	Kişilerarası BDT (I-CBT)
Odak	Bireysel otomatik düşünceler	İlişkilerdeki döngüler ve iletişim biçimleri
Temel varsayım	Düşünce → Duygu → Davranış	İlişki kalıbı ↔ Düşünce ↔ Duygu ↔ Davranış
Kullanılan başlıca teknikler	Düşünce kaydı, Sokratik sorgu	Beş Sır Alanı, Pozitif Yeniden Çerçeveleme, İlişki Diyagramı, Duygu Köprüsü
Terapi ilişkisi	İşbirlikçi ama nötr	Çok daha aktif, sıcak, kendini açma düzeyi yüksek

3. Teorik Temel: Beş Sır Alanı (Five Secrets of Effective Communication)

I-CBT’nin kalbi, David Burns’ün geliştirdiği “Beş Sır” adlı iletişim modelidir. 

Bu model, kişinin hem empati gösterebilmesini hem de kendi ihtiyaçlarını sağlıklı şekilde ifade edebilmesini sağlar.

Beş Sır şu şekildedir:

1. Silahsızlandırma (Disarming Technique)
   Karşındakinin söylediklerinde haklı olabilecek en küçük doğruyu bulup kabul etmek.
   Örnek: “Beni hiç dinlemiyorsun” → “Haklısın, son 10 dakikadır telefonu elime aldım ve seni tam dinleyemedim.”

2. Empati (Empathy)
   a) Düşünce Empatisi: “Şu an şunu düşünüyor olmalısın…”
   b) Duygu Empatisi: “Bu yüzden kendini … hissediyorsun.”

3. Soru Sorma / Merak (Inquiry)
   “Daha fazla anlatmak ister misin?”, “Bunu hissetmene yol açan başka şeyler de var mı?”

4. “Ben de Hissediyorum” / Kendini Açma (I Feel Statements)
   “Ben de bazen aynı şeyi hissediyorum” ya da “Şu an kendimi suçlu/üzgün hissediyorum çünkü…”

5. Okşama / Takdir (Stroking)
   Karşındakinde olumlu bir şey bulup samimi şekilde takdir etmek (manipülatif değil).
   “Bana karşı bu kadar açık olman benim için çok kıymetli.”

Bu beş adım bir arada kullanıldığında, neredeyse tüm kişilerarası çatışmalar çok hızlı çözülür ya da en azından gerilim dramatik şekilde azalır.

4. I-CBT’de Temel Kavramlar ve Teknikler

• Pozitif Yeniden Çerçeveleme (Positive Reframing)
  Negatif görünen duyguların ve davranışların gizli olumlu yönlerini bulmak.
  Örnek: “Öfkem aslında bana sınırlarımın ihlal edildiğini gösteriyor ve kendimi koruma motivasyonum var.”

• İlişki Direnci ve İlişki İyileşmesi (Relationship Resistance & Relationship Recovery)
  Terapiste karşı direnç genellikle gerçek hayatta önemli kişilere karşı bastırılmış öfke/üzüntüden gelir. Bu direnç terapötik ilişki içinde çözülürse, dış ilişkiler de hızla düzelir.

• Duygu Köprüsü (Feeling Bridge)
  “Bu duyguyu en son ne zaman bu kadar yoğun hissetmiştin?” sorusuyla çocukluk veya geçmiş ilişkilerdeki köklere inilir.

• Zorlayıcı Davranış Zinciri (Challenging Behavior Chain)
  Kişinin ilişkilerinde tekrar eden döngüleri kağıda döker (A beni eleştirdi → ben sustum → içime attım → patladım → suçluluk → özür → aynı döngü tekrar). Bu zincir kırılır.

• Dışa Vurum Paradoksu (Externalization of Voices)
  Kişinin iç eleştirmeni veya partnerinin sesi terapist tarafından canlandırılır, hasta buna Beş Sır ile cevap verir. Çok güçlü bir rol oynama tekniğidir.

5. Hangi Sorunlarda Özellikle Etkilidir?

• Depresyon (özellikle ilişkisel nedenli)
• Kaygı bozuklukları (sosyal kaygı, reddedilme hassasiyeti)
• Borderline ve narsisistik özellikler
• Çift ve evlilik problemleri
• Kronik öfke ve pasif-agresif davranışlar
• Aile içi çatışmalar
• İş yerinde mobbing veya iletişim sorunları

6. Seans Yapısı (TEAM-CBT versiyonu – en yaygın I-CBT protokolü)

1. T = Testing (Her seansta önce ve sonra duyguları 0-100 ölçme)
2. E = Empathy (20–30 dakika derin empati)
3. A = Agenda Setting (Paradoksal Gündem Belirleme + Pozitif Yeniden Çerçeveleme)
4. M = Methods (50+ yöntemden uygun yöntem seçilir – çoğu kişilerarasıdır)
   • Beş Sır alıştırmaları
   • İlişki Diyagramı
   • Dışa Vurum Paradoksu
   • Rol ters çevirme vb.

7. Araştırma Desteği

• Burns ve 2023’te yayınlanan randomize kontrollü çalışmalar (Burns ve arkadaşları), TEAM-CBT’nin (dolayısıyla yoğun I-CBT içeren) 12 haftada majör depresyonda %70-80 tam iyileşme oranı gösterdiğini bildirmiştir. Bu oran klasik BDT’nin 2-3 katıdır.
• Tek seansta bile anksiyete ve öfke skorlarında %50-60 düşüş sık görülür (özellikle Beş Sır ve Dışa Vurum Paradoksu kullanıldığında).

8. Türkiye’de Durum

Türkiye’de henüz resmi bir I-CBT eğitimi veya süpervizyon programı bulunmamaktadır (2025 itibariyle). Ancak Bilişsel Davranışçı Psikoterapiler Derneği içinde TEAM-CBT’ye ilgi hızla artmaktadır. Dr. Alp Karaosmanoğlu, Dr. Emel Stroup ve birkaç uzman bu yaklaşımı uygulamakta ve eğitimler vermektedir.

Sonuç

Kişilerarası Bilişsel Davranış Terapisi, “sadece düşüncelerini değiştir” demek yerine “önce ilişkini onar, düşünceler kendiliğinden değişir” diyen güçlü ve hızlı bir yaklaşımdır. Hem bireysel terapide hem çift terapisinde kullanılabilir. 

Özellikle duygusal yakınlık kurmakta zorlanan, sürekli aynı ilişki döngülerini yaşayan veya kronik utanç/özgüven sorunu olan kişilere çok uygundur.

Eğer bu yaklaşımı öğrenmek veya uygulamak istiyorsanız, David Burns’ün Feeling Good Together ve Feeling Great kitapları ile TEAM-CBT Level 1-2-3-4 online eğitimleri en iyi başlangıç noktasıdır.