Özet: Şema ve Modlar
Kendini Tanıma
- İnsan Potansiyeli ve Gelişimi: İnsanlar, kendilerini tanıyarak ve içsel potansiyellerini keşfederek ızdıraplarını kazanca çevirebilirler. Kendini aşma, yaratıcı süreçler ve etkileşimler bu anlamda önemlidir.
- İlgi ve Tutku Alanları: Bireyler sıkılmaktan ve boşluk hissinden kurtulmak, uyum sağlamak ve ilişkilerini düzenlemek için ilgi ve tutku alanlarını belirlemelidirler. Örneğin, bilim, yenilik, değişim gibi alanlar bireylere motivasyon kaynağı olabilir.
- Güçlü ve Zayıf Yönler: Bireylerin güçlü yönleri (zeka, eğitim, azim, çalışkanlık) ve zayıf yönleri (eksik eğitim, duygusal yoksunluk) kendilerini tanımalarına yardımcı olur.
Şemalar ve Modlar
Şemalar: Çocukluk çağındaki olumsuz deneyimlerin sonucu oluşan ve erişkinlikte ve durum değişikliğinde özyıkıcı davranışlara yol açan kalıplardır. Şemalar, kişinin huzurunu, ilişkilerini ve yaşamdan keyif almasını engeller.
Modlar: Çocukluk veya ergenlik döneminde sıkça hissedilen ve erişkinlikte kalıcı olan duygu durumlarıdır. Modlar, tetikleyici anlarda ortaya çıkar ve uyumlu veya uyum bozucu olabilirler.
Benlik durumları
- İnsanların üç ana benlik durumunda (Ebeveyn, Yetişkin, Çocuk) bulundukları açıklanır. Bu benlik durumları, kişinin düşünce, duygu ve davranışlarını etkileyen farklı zihin durumlarıdır.
Bildiğimizi sandığımız bu benlik yapılarını farklı ve anlaşılınca, sebebini bilmediğimiz bazı davranışlarımızın kaynağını kendi kendimize tespit etmemize de yardımcı oluyor.
- Ebeveyn benlik durumu, bireyin ebeveynlerinden öğrendiği tutum, ilke ve değerleri içerir. Bu kalıpların çoğu erken çocukluk döneminde, içselleştirilmiştir.
- Çocuk benlik durumu, kişinin çocukluk deneyimlerinden kaynaklanan duygu ve davranışları kapsar.
- Yetişkin benlik durumu ise gerçekçi durum değerlendirmesi ve mantıklı düşünme yeteneğini temsil eder.
Modların Çeşitleri
1. Çocuk Modları:
İncinmiş Çocuk: Mutsuzluk, yalnızlık, korku, utanç duyguları.
Kızgın Çocuk: Öfke, dürtüsellik, karşıtlık.
Mutlu Çocuk: Mutluluk, kaygısızlık, güvenlik.
2. Ebeveyn Modları:
Cezalandırıcı Ebeveyn: Kişiyi sürekli eleştiren ve cezalandıran içsel ses.
Talepkar Ebeveyn: Kişiden sürekli daha fazlasını isteyen içsel ses.
3. Sağlıklı Yetişkin Modu: Duyguları dengede tutan, sağlıklı kararlar alan ve çocuk modlarının ihtiyaçlarını karşılayan yetişkin tutumu.
Yaşam Pozisyonları:
- İnsanların kendilerini ve başkalarını değerlendirdikleri dört temel yaşam pozisyonu tanımlanır:
Ben OK Değilim - Sen OK'sin: Kişi kendisini değersiz, diğerlerini ise değerli olarak görür.
Ben OK Değilim - Sen OK Değilsin: Kişi hem kendisini hem de diğerlerini değersiz görür.
Ben OK'im - Sen OK Değilsin: Kişi kendisini değerli, diğerlerini ise değersiz görür.
Ben OK'im - Sen OK'sin: Kişi hem kendisini hem de diğerlerini değerli görür.
Bu pozisyonlar, bireyin yaşamının erken dönemlerinde maruz kalınan yaşam ve alınan kararlarla şekillenir ve kişinin tüm yaşamını etkileyebilir. En erken yaşanan birinci pozisyon olup, ikinci ve üçüncü pozisyon çocukluk döneminin ilerleyen bölümlerinde benimsenir. İlk üç pozisyon çoğu mutsuzluğun kaynağıdır.
Dördüncü pozisyon, Ben OK'im - Sen OK'sin: Bu pozisyon, sağlıklı ve olumlu bir yaşam bakış açısını yansıtır. Yetişkin kişi kendisini ve diğer insanları değerli ve kabul edilebilir olarak görür. Bu pozisyon, güvenli ve yapıcı ilişkilerin temelini oluşturur. Bu pozisyona ancak bilinçli ve akılcı düşünce ile ulaşılabilir. Bu açıdan diğer üç pozisyondan farklılık gösterir.
Mutlu ve doyumlu bir yaşama ulaşmak ancak yetişkinin benlik durumunun gelişmesi ve 4.pozisyona uygun çözümler oluşturması ile mümkündür.
Bunları oyun teorisinde kazanma ve kaybetmeye ilişkin senaryolara benzetebiliriz.
Kaybet-Kazan
Kaybet-Kaybet
Kazan-Kaybet
Kazan-Kazan
OK olmayan kişi neler yapar?
Savaş
Kaç
Donma
Katlanma
Sabretme
Temel Duygusal İhtiyaçlar
Güvenle Bağlanma: Güvenli ve sevgi dolu ilişkiler kurma.
Özgürlük: Özgür düşünce, kendini ifade etme ve bağımsızlık.
Spontanlık ve Oyun: Hayattan keyif alma, eğlenme ve yaratıcı olma.
Gerçekçi Sınırlar: Sorumluluk sahibi olma ve sınırlarını bilme.
Yeterlilik ve Kimlik: Kendini yeterli hissetme ve kimlik duygusuna sahip olma.
Modlarla Başa Çıkma Yöntemleri
Farkındalık: Modların farkına varma ve tanıma.
Sağlıklı Yetişkin Modunu Kullanma: Çocuk modlarının ihtiyaçlarını karşılamak için sağlıklı yetişkin tutumunu benimseme.
İhtiyaçları Karşılama: Karşılanmamış duygusal ihtiyaçların farkına vararak onları karşılama yollarını bulma.
Karşılanmamış İhtiyaçlara Göre Şema Grupları
Şema Alanları:
Ayrılma ve Dışlanma
Duygusal Yoksunluk (emotional deprivation) Tam tersi davranarak sevilmenin peşindesiniz.
Kusurluluk (defectiveness) Sevilmediğinizi hissediyorsunuz ve yargılanmaktan korkuyorsunuz.
Duyguları Bastırma (emotional inhibition) Duygusallığınızı ifade etmekte aşırı zorluk yaşıyorsunuz.
Sosyal İzolasyon ( social isolation) Başkaları tarafından kabul edilmeyeceğinizi hissediyorsunuz.
B (Temel güven / Özgüven?)
Başarısızlık (failure) Kendini yetersiz görüyorsunuz ve özgüveniniz düşük.
Bağımlılık (dependency) Kendi başınıza yapamayacağınıza inanıyorsunuz.
İç İçelik (enmeshment) Hayatınız başka biriyle iç içe geçmiş durumda.
Boyun Eğicilik (subjugation) Sınırlar koymakta ve düşüncelerinizi ifade etmekte zorlanıyorsunuz.
C (Özdeğer?)
Dayanıksızlık (vulnerability to harm) Tehditlere karşı aşırı duyarlı ve aşırı tepkilisiniz.
Karamsarlık (negativity) Eninde sonunda kötü şeylerin olacağına inanıyorsunuz.
Kuşkuculuk (mistrust) İnsanların sana zarar vereceğine inanıyorsun.
Terk Edilme (abandonement) Başkalarına yapışma ve sürekli sevgi isteme eğilimindesiniz.
Yüksek Standartlar (unrelenting standards) Gerçekçi olmayan yüksek standartlarınız var.
Kendini Feda Etme (self sacrifice) Başkalarının ihtiyaçlarının sizinkinden daha önemli olduğuna inanıyorsunuz.
Cezalandırıcılık (punitiveness) Kendinize ve başkalarına karşı yargılayıcısınız.
Zedelenmiş Sınırlar
Haklılık Şeması (entitlement) Üstün olduğunuza ve farklı muameleyi hak ettiğinize inanıyorsunuz.
Yetersiz Özdenetim (insuffucient self discipline) Hoş olmayan duygulara tahammül etme konusunda zorluk çekiyorsunuz.
Statü Arama (status seeking) Sevilmeye ve tanınmaya aşırı bir ihtiyacınız var.
Bu özet, benliğin temel içeriklerini, mod ve şemaların önemli noktalarını etkileşimleri ile birlikte vurgulamaktadır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder