Yanlış Giden Ne Oldu? – Bernard Lewis'in Kitabı Üzerine

Yanlış Giden Ne Oldu? – Bernard Lewis'in Kitabı Üzerine 

Bu kitap, İslam dünyasının bir zamanlar bilim, sanat ve askeri alanda en güçlü uygarlıklardan biri iken nasıl gerilediğini ve Batı'nın üstünlüğünü nasıl kabul etmek zorunda kaldığını analiz etmektedir. Bernard Lewis, İslam dünyasının ekonomik, askeri, kültürel ve toplumsal gerilemesini tarihsel bağlamda ele alarak, bu değişimin nedenlerini inceler.

1. Kitabın Konusu ve Ana Temaları

• İslam dünyası, 7. yüzyıldan itibaren büyük fetihler gerçekleştirerek dünya tarihinin en güçlü medeniyetlerinden biri haline geldi. Ancak Rönesans ve Aydınlanma Çağı ile birlikte Batı'nın üstünlük kazanması, İslam dünyasının gerilemesine neden oldu.
• Kitap, bu düşüşün nedenlerini sorgulayarak, "Neyi yanlış yaptık?" ve "Batı neyi doğru yaptı?" gibi temel sorulara yanıt arıyor.
• Batı dünyasının bilim, teknoloji, ekonomi ve demokrasi alanlarında ilerlerken, İslam dünyasının içe kapanması ve reformları reddetmesi geri kalmasına neden oldu.

2. Kitabın Bölümleri

1. Savaş Alanının Dersleri

   • Osmanlı İmparatorluğu'nun ve diğer İslam devletlerinin Batı karşısında askeri yenilgileri.
   • 1683 II. Viyana Kuşatması ve ardından gelen Karlofça Antlaşması ile Osmanlı’nın gerilemeye başlaması.
   • Osmanlı’nın Batı’dan askeri yenilikleri almak zorunda kalması.

2. Zenginlik ve Kuvvet Arayışı

   • Batı'daki sanayileşme ve ekonomik kalkınmaya karşı İslam dünyasının ekonomide geri kalması.
   • Avrupa’daki bilimsel ve teknolojik gelişmelere İslam dünyasının yeterince hızlı adapte olamaması.
   • Batı ile ticaret ve diplomasi ilişkilerinin az olması.

3. Sosyal ve Kültürel Engeller

   • Kadın hakları, eğitim ve bilim konularında İslam dünyasının muhafazakâr tutumu.
   • Evliya Çelebi ve diğer Osmanlı elçilerinin Batı'daki sosyal eşitlik ve bilim karşısındaki şaşkınlığı.
   • Avrupa’da kadınların daha özgür olması ve bilimsel gelişmelerin teşvik edilmesi.

4. Çağdaşlaşma ve Toplumsal Eşitlik

   • Batı’daki demokrasi, insan hakları ve laik yönetim anlayışına karşı İslam dünyasında dini yönetimin devam etmesi.
   • Osmanlı'da Tanzimat ve Jön Türk hareketlerinin modernleşme çabaları.
   • Japonya’nın Batılılaşarak güçlü bir devlet olmasına rağmen, İslam dünyasının benzer bir başarı elde edememesi.

5. Laiklik ve Sivil Toplum

   • Batı’da devlet ile dinin ayrılması (laiklik), buna karşılık İslam dünyasında dinin hâlâ merkezi bir rol oynaması.
   • Türkiye Cumhuriyeti’nin laikleşme süreci ve Atatürk’ün reformları.
   • İran’da Ayetullah Humeyni’nin İslam devrimiyle şeriat düzenini yeniden getirmesi.

6. Zaman, Uzay ve Çağdaşlık

   • Zaman algısındaki farklılıklar: Batı’da saat ve takvim sistemlerinin günlük hayata entegrasyonu, buna karşılık Orta Doğu’da zamanın esnek ve düzensiz kullanılması.
   • Demiryolları ve sanayileşme ile Batı’nın hızla ilerlemesine karşın, Orta Doğu’da bu değişimlerin geç ve eksik uygulanması.

7. Kültürel Değişimin Aşamaları

   • Osmanlı’da Batı müziğinin (örneğin Donizetti’nin Musiki-i Hümayun’u) ve askeri bandoların kabul edilmesi.
   • Resim, müzik ve tiyatro gibi sanat dallarının Batı’dan alınması.
   • Matbaanın geç benimsenmesi ve kitap basımının gecikmesi.

Sonuç

• İslam dünyasının modernleşme çabaları genellikle askeri, ekonomik ve siyasi reformlarla sınırlı kalmış, ancak Batı'daki bilim, eğitim ve sanayi devrimini yeterince benimsememiştir.
• 20. yüzyılda Batı emperyalizmi, sömürgecilik ve küreselleşme gibi dış etkenler İslam dünyasının daha da zayıflamasına neden olmuştur.
• Lewis, İslam dünyasının reform ve çağdaşlaşma çabalarını artırması gerektiğini, aksi takdirde Batı ile olan farkın daha da açılacağını öne sürmektedir.

Genel Değerlendirme:
Kitap, Batı’nın ilerleme sürecini ve İslam dünyasının gerileyişini tarihi olaylar üzerinden detaylı bir şekilde analiz etmektedir. Lewis, İslam dünyasının sadece dış etkenlerle değil, kendi iç dinamikleri nedeniyle de geri kaldığını savunur.