Sensation, Emotion ve Feeling: Katmanlı Bir İnceleme

“His, duyum, duygu” gündelik dilde çoğu zaman birbirinin yerine kullanılır. Ancak psikoloji, nörobilim ve felsefede bu üç kavram, insan deneyiminin farklı basamaklarını temsil eder. Bu ayrım, hem bilincin nasıl işlediğini hem de insanın çevresiyle kurduğu ilişkiyi anlamada büyük önem taşır.

1. Sensation (Duyum)

Tanım: Dış dünyadan ya da bedenin içinden gelen en ham, işlenmemiş veridir.
Kaynak: Duyu organları (göz, kulak, deri, dil, burun) ve iç duyumlar (açlık, susuzluk, iç organlardan gelen sinyaller).
Nitelik: Nörofizyolojik süreçtir; bilinçli farkındalık gerektirmeden meydana gelebilir.
Örnek:
- Deriye dokunan soğuğu hissetmek.
- Gözün retinasına çarpan ışık.
- Mideden yükselen açlık sinyali.

🔹 Felsefi bağlamda: Sensation, John Locke’un “duyumlar yoluyla gelen izlenimler” kavramıyla örtüşür. Ona göre bilgi, bu duyusal girdilerden başlar.

2. Emotion (Duygu)

Tanım: Evrimsel kökenli, otomatik ve çoğunlukla bilinçdışı işleyen biyopsikolojik tepkilerdir.
Özellikler:
- Evrenseldir (Paul Ekman’ın temel duyguları: korku, öfke, mutluluk, üzüntü, tiksinti, şaşkınlık).
- Bedenle sıkı bağlantılıdır (kalp atışının hızlanması, kasların gerilmesi, yüz kaslarının belirli biçimlerde kasılması).
- Hayatta kalma işlevi taşır: Tehlike → korku → kaçma/kaçınma davranışı.

🔹 Psikolojik açıdan: Emotion, limbik sistemin (özellikle amigdala) işlevleriyle ilişkilidir.
🔹 Felsefi açıdan: Spinoza’dan Sartre’a kadar birçok filozof, duyguların insan özgürlüğü ve davranışları üzerindeki belirleyici rolünü tartışmıştır.

Örnek:

Bir köpek aniden üzerinize koştuğunda kalbinizin hızla çarpması ve korku duygusu.

3. Feeling (His)

Tanım: Duyguların (emotion) bireyin bilinçli zihninde öznel olarak yaşanmış ve anlamlandırılmış hali.
Özellikler:
- Bireyseldir ve kişisel deneyime bağlıdır.
- Dile dökülebilir: “Kendimi huzurlu hissediyorum”, “çok üzgün hissediyorum.”
- Daha soyut, yorumlayıcı bir katmandır; aynı emotion farklı kişilerde farklı feeling’lere dönüşebilir.

🔹 Psikolojik açıdan: Antonio Damasio, “feeling”i duygunun (emotion) bilinçte temsil edilmesi olarak tanımlar.
🔹 Felsefi açıdan: Fenomenoloji (ör. Husserl, Merleau-Ponty), hisleri “yaşantının öznel nitelikleri” (qualia) üzerinden ele alır.

Örnek:

Köpekten korkup kaçtıktan sonra “çok korkmuş hissettim” demek.

Katmanlı İlişki

Sensation (Duyum): Çıplak veriler → ışık, ses, sıcaklık.
Emotion (Duygu): Bu verilere bedenin ve beynin otomatik tepkisi → korku, öfke, mutluluk.
Feeling (His): Bu duygunun bilinçte kavranışı ve kişisel ifadesi → “korkmuş hissettim.”

Özet Tablo

Kavram	Düzey	Tanım	Örnek
Sensation (Duyum)	Biyolojik	Ham duyusal veri	Gözünü kamaştıran ışık
Emotion (Duygu)	Evrimsel / Biyopsikolojik	Otomatik duygusal tepki	Korku ile kalp çarpıntısı
Feeling (His)	Bilinçli / Öznel	Duygunun farkında olunması ve adlandırılması	“Korkmuş hissediyorum”