Nevit'in bloğu: Emeklilik ve Ölüm Riski Arasındaki İlişki: Daha Uzun Çalışmak, Daha Uzun Yaşamak Mı? Bir Sistematik Derleme ve Meta-Analiz Özeti

2025-10-11

Emeklilik ve Ölüm Riski Arasındaki İlişki: Daha Uzun Çalışmak, Daha Uzun Yaşamak Mı? Bir Sistematik Derleme ve Meta-Analiz Özeti

Giriş

Günümüz toplumlarında nüfus hızla yaşlanıyor. Artan yaşam beklentisi ve azalan doğum oranları, emeklilik sistemlerini zorluyor. Birçok ülkede emeklilik yaşı yükseltilerek, işgücünün daha uzun süre aktif kalması teşvik ediliyor. Ancak bu politikaların sağlık üzerindeki etkileri tartışmalı. Özellikle emekliliğin zamanlaması – erken emeklilik mi yoksa zamanında emeklilik mi – ölüm riskini nasıl etkiliyor? Bu soru, son yıllarda bilimsel araştırmaların odak noktası haline geldi.

Bu yazı, Ranu Sewdas ve meslektaşları tarafından 2020 yılında Journal of Epidemiology and Community Health dergisinde yayınlanan "Association between retirement and mortality: working longer, living longer? A systematic review and meta-analysis" başlıklı makaleye dayanarak hazırlanmıştır. Makale, emeklilik ile ölüm arasındaki ilişkiyi inceleyen uzunlamasına (longitudinal) çalışmaları sistematik olarak derlemiş ve meta-analiz yoluyla sentezlemiştir. Ana bulgu: Erken emeklilik ölüm riskini artırmazken, zamanında emeklilik (özellikle sağlık durumu ayarlanmadan incelendiğinde) daha yüksek ölüm riskiyle ilişkilendiriliyor. Ancak bu ilişki, "sağlıklı işçi etkisi" (healthy worker effect) ile açıklanabilir. Yazıda, bu bulguları detaylıca ele alacak, metodolojiyi açıklayacak ve politika implications'larını tartışacağız.

Araştırmanın Arka Planı ve Amaçları

Nüfus yaşlanması, Avrupa Birliği ülkelerinde emeklilik yaşını 2012'de 65'ten 2022'de 67-69'a çıkarmayı gerektirdi. Bu değişiklikler, emekliliğin sağlık üzerindeki etkisini merak ettiriyor. Önceki derlemeler, emekliliğin genel sağlık, fiziksel sağlık ve zihinsel sağlık üzerindeki etkilerini inceledi; bazıları emekliliğin fiziksel sağlığı kötüleştirdiğini, zihinsel sağlığı iyileştirdiğini gösterdi. Ancak ölüm gibi uzun vadeli bir sonuç, daha az araştırıldı.

Makalenin iki ana inancı var:

Emeklilik (özellikle erken), iş stresinden kurtulma sağlayarak ömrü uzatır.
Emeklilik, işin sağlığa yararlı etkilerini ortadan kaldırarak ömrü kısaltır; ayrıca sağlıksız işçiler erken emekli olur.

Amaçlar:

Erken emeklilik (emeklilik yaşından önce) ile emeklilik yaşına kadar çalışma arasındaki ilişkiyi incelemek.
Zamanında emeklilik (yasal yaşta) ile emeklilik sonrası çalışma arasındaki ilişkiyi incelemek.
Cinsiyet, demografik faktörler (yaş, sosyoekonomik durum) ve önceki sağlık durumunun bu ilişkiyi nasıl etkilediğini araştırmak.

Yöntem

Sistematik derleme, PROSPERO'ya kaydedildi ve PRISMA kılavuzlarına uydu. Mart 2018'de PubMed, Embase, CINAHL, PsycINFO gibi veritabanlarında arama yapıldı. Anahtar kelimeler: emeklilik, ölüm, uzun ömür.

İnklüzyon Kriterleri:

Uzunlamasına çalışmalar (prospektif/retrospektif).
Erken emeklilik vs. emeklilik yaşına kadar çalışma; veya zamanında emeklilik vs. emeklilik sonrası çalışma.
Ölüm (tüm nedenler veya spesifik) sonuç olarak.
İngilizce, hakemli dergilerde yayınlanmış.

Dışlama Kriterleri:

Sağlık nedeniyle emeklilik (engellilik maaşı) çalışmaları (sağlık zaten nedensel).
Genel popülasyonu referans alan çalışmalar.

Toplam 6919 kayıt tarandı, 4099 benzersiz kaldı. 81 tam metin incelendi, 25 çalışma dahil edildi (22 arama + 3 referans taraması).

Kalite Değerlendirmesi:
Hayden et al.'in kriterlerine göre 9 madde: Amaç, popülasyon, tasarım, sonuç, maruziyet (gerçek emeklilik mi?), karıştırıcılar (yaş, cinsiyet, SEP), önceki sağlık, analiz. Tüm çalışmalar yüksek kaliteli (%50+ pozitif puan).

Analizler:

Nitel analiz: Sonuçlar + (yüksek ölüm), - (düşük ölüm), 0 (etkisiz) olarak kodlandı.
Meta-regresyon: Cinsiyet, önceki sağlık, demografik ayarlamanın etkisi test edildi.
Meta-analiz: HR (Hazard Ratio) havuzlandı, rastgele etkiler modeli kullanıldı (I² > %50).

Bulgular

Çalışma Özellikleri:

Çoğu kohort çalışması, Avrupa (İsveç, Danimarka, Hollanda vb.) ve ABD'de.
Takip süresi: 2-31 yıl.
Emeklilik yaşı genellikle 65, erken emeklilik mümkün.
17 çalışma erken emeklilik, 3 zamanında emeklilik, 1 her ikisi.

Erken Emeklilik vs. Emeklilik Yaşına Kadar Çalışma:

18 çalışmada 20 ilişki: 8 yüksek ölüm, 5 düşük ölüm, 7 etkisiz.
Meta-analiz (7 çalışma, 9 ilişki): Yetersiz ayarlanmış altgrup (HR 1.32, %95 GA 0.95-1.81, etkisiz). Tam ayarlanmış (önceki sağlık + demografik) altgrup (HR 1.05, %95 GA 0.87-1.28, etkisiz).
Sonuç: Erken emeklilik ölüm riskini artırmıyor.

Zamanında Emeklilik vs. Emeklilik Sonrası Çalışma:

4 çalışmada 6 ilişki: 4 yüksek ölüm, 2 etkisiz.
Meta-analiz: Yetersiz ayarlanmış altgrup (HR 1.56, %95 GA 1.41-1.73, yüksek ölüm). Önceki sağlık ayarlanmış (HR 1.12, %95 GA 0.98-1.28, etkisiz).
Sonuç: Yetersiz ayarlamada yüksek risk, ama sağlık ayarlanınca etkisiz – sağlıklı işçi etkisi.

Diğer Karşılaştırmalar:

Erken emeklilik (belirsiz tip): Tam ayarlanmış HR 1.12 (%95 GA 1.09-1.16, yüksek ölüm).
Meta-regresyon: Önceki sağlık (p=0.044) ve demografik ayar (p=0.023) ilişkiyi zayıflatıyor. Cinsiyet ve emeklilik tipi anlamlı değil (p>0.05).

Tartışma

Bulgular, erken emekliliğin ölüm riskini artırmadığını gösteriyor. Bu, ekonomi çalışmalarındaki bulgularla uyumlu: Sağlıklı işçiler erken emekli olup keyif alabilir, ama sağlıksızlar zorla erken çıkabilir. Sosyoekonomik farklar (manuel iş vs. beyaz yaka) ve gönüllü emeklilik önemli.

Zamanında emeklilikteki yüksek risk, sağlıklı işçi etkisiyle açıklanıyor: Sağlıklılar emeklilik sonrası çalışır, sağlıksızlar emekli olur. Önceki derlemelerle çelişki, referans gruplarından (genel popülasyon vs. çalışanlar) kaynaklanıyor.

Cinsiyet: Meta-regresyonda fark yok, ama bireysel çalışmalarda kadınlarda risk daha yüksek olabilir (düşük emeklilik yaşı nedeniyle). Daha fazla araştırma lazım.

Sınırlılıklar:

Bazı çalışmalar erken emeklilik reformunu kullandı (gerçek emeklilik değil).
Meta-analize sadece 12/25 çalışma dahil (eksik veri).
Bir çalışma sadece inme hastaları.

Güçlü Yönler:

İlk meta-analiz.
Sağlık ve demografik ayarlamayı ayırdı.

Politika ve Gelecek Araştırmalar İçin Öneriler

Emeklilik yaşı yükselirken, sağlık eşitsizlikleri dikkate alınmalı. Sağlıksız işçiler erken çıkamayınca risk artabilir. Araştırmalarda önceki sağlık ve demografik ayar zorunlu – yoksa yanlı sonuçlar çıkar.

Gelecek çalışmalar: