🧩 Eric Berne’e Göre “Rapo” Oyununun Derin Analizi
1. Oyunun Kökleri: Flört Değil, Senaryo Tekrarı
Berne’e göre Rapo bir “flört oyunu” değil, çocuklukta öğrenilmiş bir senaryonun yetişkinlikte yeniden sahnelenmesidir.
Oyuncu, genellikle çocukluğunda yaşadığı “yaklaş – reddedil” veya “cezbedil – cezalandırıl” döngüsünü içselleştirmiştir. Yetişkinlikte bu döngüyü bilinçdışı biçimde yeniden oynar.
Örneğin:
- Bir kız çocuğu, babasının ilgisini çekmek için sevimli, flörtöz davranır ama baba bunu yanlış anlar veya reddeder.
Bu çocuk yetişkin olduğunda, erkeklerle kurduğu ilişkilerde aynı sahneyi tekrar eder: cezbedip sonra reddeder.
Çünkü bu davranış, bilinçdışı bir düzeyde “tanıdık”tır — dolayısıyla “güvenli” hissedilir, her ne kadar acı verici olsa da.
Berne buna “senaryo konforu” (script comfort) der: Bilinçli olarak mutsuzluk verici olsa da, bilinçdışı düzeyde tanıdık olduğu için çekici hale gelir.
2. Oyunun Transaksiyonel Yapısı
Berne’in transaksiyonel analiz şemasına göre Rapo, gizli (ulterior) bir oyundur.
Bu, yüzeyde görünen “sosyal düzey” ile altında gizli olan “psikolojik düzey”in farklı olduğu anlamına gelir.
Sosyal Düzey (Açık İletişim):
Kadın: “Seninle konuşmak çok güzel.”
Erkek: “Ben de seninle tanıştığıma sevindim.”
Psikolojik Düzey (Gizli Mesaj):
Kadın (içsel mesaj): “Bakalım beni arzulayacak mısın?”
Erkek (yanıt olarak): “Evet, ilgini hak etmeye çalışıyorum.”
İlk başta Kadın’ın Yetişkin → Yetişkin düzeyinde başlayan mesajı, kısa sürede Çocuk → Ebeveyn veya Ebeveyn → Çocuk hattına kayar.
Erkek karşılık verdiğinde oyun devreye girer; çünkü bu noktadan sonra iletişim artık mantıksal değil duygusal olarak yönlendirilmiştir.
3. Oyunun Gerçek Dönüm Noktası: “Switch” Anı
Berne, her psikolojik oyunda bir switch (dönüş noktası) olduğunu söyler — bu, “tuzağın kapandığı” andır.
Rapo’da bu an genellikle şu biçimde olur:
Oyuncu, karşısındaki kişinin ilgisinden emin olduktan sonra aniden soğur, reddeder veya suçlar.
“Ben seni hiç o şekilde düşünmemiştim.”
“Sen de hemen yanlış anlıyorsun her şeyi.”
Bu switch, gizli bir rol değişimidir:
- Oyuncu başta “Mağdur” veya “Masum” rolündedir,
- Ancak sonunda “Cezalandırıcı” veya “Haklı Ebeveyn” rolüne geçer.
- Hedef ise “Kurtarıcı”dan “Suçlu Çocuk” rolüne düşer.
Bu, Karpman Drama Üçgeni içinde klasik bir dönüşümdür: Kurtarıcı → Kurban → Suçlayıcı döngüsü.
4. Oyunun Psikodinamik Kazancı (Kazanç Üçlüsü)
Berne, her oyunun sonunda üç düzeyde kazanç olduğunu söyler:
| Kazanç Türü | Açıklama | Rapo'daki örnek |
|---|---|---|
| Psikolojik Kazanç (İçsel) | Bilinçdışı bir duygusal ihtiyacın tatmini | “Ben hâlâ çekiciyim.” veya “Erkekler hep aynı.” |
| Sosyal Kazanç (Dışsal) | Sosyal statü veya dikkat çekme | Partide dikkatleri üzerine çekmek, “nazlı” görünmek |
| Varoluşsal Kazanç (Script Gain) | Yaşam senaryosunun pekişmesi | “Kimse beni gerçekten sevemez.” veya “Erkekler hep beni kullanır.” |
Bu nedenle oyun sonunda herkes kaybetmiş görünür — ama bilinçdışı düzeyde her iki taraf da kendi senaryosunu doğruladığı için “kazanmıştır.”
5. Oyunun Sonuç Duygusu: “Görüyor musun, demiştim!”
Berne’e göre oyunların nihai amacı “stroke” (duygusal dokunuş) elde etmektir.
Rapo’nun sonunda oyuncu genellikle kendi inancını doğrular:
- “Görüyorsun işte, erkekler hep fırsatçı.”
- “Kadınlara güvenilmez, hep oyun oynarlar.”
Bu “Görüyor musun, demiştim” (See what you made me do) duygusu, oyunun nihai tatmin noktasıdır.
Oyuncu bu duygusal doğrulamayı aldığı anda oyun tamamlanır ve “yeniden oynanabilir” hale gelir.
6. Toplumsal Düzeyde Rapo
Berne, Rapo oyununu sadece bireysel değil, kültürel bir oyun olarak da görür.
Bazı toplumlarda flört davranışlarının gizli bir mücadeleye dönüştüğü, “cezbedip reddetme” modelinin sosyal olarak teşvik edildiğini söyler.
Bu durumda Rapo, bireysel psikopatoloji değil, toplumsal rol beklentilerinin bir ürünüdür.
Bu yüzden Rapo sadece bireyin değil, toplumun bilinçdışı senaryosunun da bir yansımasıdır.
7. Oyundan Çıkış: “Yetişkin-Yetişkin” Teması Kurmak
Berne’e göre Rapo’yu çözmenin yolu, oyunu fark edip Yetişkin ego durumuna dönmektir.
- Oyuncu, karşısındakiyle dürüst iletişim kurarak kendi niyetlerini sorgulamalıdır.
(“Ben neden ilgiyi başlatıp sonra çekiliyorum?”) - Hedef kişi, manipülasyona girmemek için sınır koymalı ve iletişimi mantık düzeyinde tutmalıdır.
(“Bana karışık mesajlar veriyorsun, açık konuşalım.”)
Bu farkındalık, oyunu “tamamlanmamış bir senaryo tekrarından” çıkarıp “bilinçli bir seçim”e dönüştürür.
8. Berne’ün Klasik Formülüyle Rapo Oyunu
Berne, oyunları genellikle şu sembolik formülle gösterir:
Rapo: “İlgi çek → Karşılık al → Reddet → Suçla”
ve altına bir cümlelik özet koyar:
Tez: “Ben çekiciyim ama masumum.”
Antitez: “Sen beni yanlış anladın.”
Payoff: “Görüyorsun, herkes beni kullanmak istiyor.”
9. Klinik Açıdan Yorum
Rapo, terapötik ortamda çoğunlukla “yakınlık korkusu”nun dışavurumudur.
Birey, gerçek bir ilişkiye girme ihtimali doğduğunda savunma mekanizması devreye girer: reddetme veya suçlama.
Terapide bu fark edildiğinde, kişi kendi “yakınlık senaryosunu” yeniden yazma fırsatı bulur.
Sonuç: Rapo Bir İletişim Hatası Değil, Bir Senaryo Tekrarıdır
Eric Berne’ün gözünde Rapo, basit bir “flört oyunu” değil, yakınlık ve kontrol arasındaki bilinçdışı çatışmanın sahnelenmesidir.
Oyun her iki taraf için de öğreticidir:
- Oyuncu için: “Yakınlıktan neden korkuyorum?”
- Hedef için: “Neden manipülatif ilgiyi gerçek sanıyorum?”
Berne bu farkındalığın terapötik gücünü şöyle özetler:
“Bir oyunu fark ettiğin anda, artık o oyunun mahkûmu değilsin.”
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder