Duygusal Rahatsızlık Ebeveynlerden Aktarılır: Kuşaklar Arası Travma Aktarımı
Travma Nedir?
Travma, bir bireyin fiziksel ya da duygusal olarak kaldıramayacağı yoğunlukta bir olaya verdiği derin psikolojik tepkidir.
Savaş, göç, doğal afet, soykırım, taciz, şiddet veya kaza gibi büyük olayların yanı sıra, kişinin benliğini sarsan, değersizlik hissi yaratan veya çaresizlik duygusunu besleyen her deneyim travmatik etki yaratabilir.
Travma, yalnızca yaşandığı anda etkili olmakla kalmaz; bireyin duygusal düzenini, ilişkilerini, hatta bedensel sağlığını bile dönüştürebilir.
Anksiyete, depresyon, uyku bozuklukları, stres, bağışıklık sisteminde zayıflama, kötü alışkanlıklara yönelme ve sosyal ilgisizlik travmanın sık görülen belirtileridir.
Ancak en yıkıcı özelliği, travmanın yalnızca yaşayan bireyde kalmaması, sonraki kuşaklara da geçebilmesidir.
Kuşaklar Arası Travma Aktarımı Nedir?
Kuşaklar arası travma aktarımı, bir neslin yaşadığı travmatik deneyimlerin, sonraki nesillerin duygu, düşünce ve davranışlarına yansımasıdır.
Bir başka deyişle, anne-babaların çözümleyemedikleri duygusal yaralar, çocukların psikolojik dünyasında yeni biçimlerde var olmaya devam eder.
Bu olgu, 1960’lı yıllarda Holokost’tan kurtulan Yahudi ailelerin çocukları üzerinde yapılan psikolojik araştırmalarla fark edilmiştir.
Bu çocuklarda, travmayı doğrudan yaşamamış olmalarına rağmen yüksek stres düzeyi, kortizol artışı, tehlike karşısında aşırı kaygı ve hipervijilans (sürekli tetikte olma hali) gibi belirtiler gözlenmiştir.
Ayrıca genetik düzeyde de belirli benzerliklerin sürdüğü saptanmıştır.
Travma Aktarımını Etkileyen Faktörler
Her travma otomatik olarak kuşaklar arası geçiş göstermez. Araştırmalar, aktarımın bazı koşullara bağlı olduğunu göstermektedir:
- Ebeveynin travmayı nasıl işlediği ve bastırdığı,
- Ebeveyn-çocuk arasındaki bağın güvenli veya güvensiz oluşu,
- Ebeveynin travma öyküsünü nasıl aktardığı (örneğin sessizlik, aşırı koruma, korku diliyle anlatma),
- Çocuğun çevresel öğrenme ve empatik duyarlılık düzeyi
Travmanın aktarımını belirleyen temel etkenlerdir.
Travma Nasıl Aktarılır?
Çocukluk, bireyin kişiliğinin, değerlerinin ve duygusal reflekslerinin şekillendiği dönemdir.
Çocuk, ailesini sadece davranış açısından değil, duygusal olarak da model alır. Ebeveynin duygusal tepkileri, korkuları, suçluluk ya da değersizlik duyguları çocuğa sosyal öğrenme yoluyla geçer.
Örneğin, kendi ilişkisinde değersizlik hissi yaşamış bir anne ya da baba, farkında olmadan çocuğuna aşırı kontrolcü, kaygılı veya otoriter davranabilir. Bu çocuk da ileride kendi ilişkilerinde benzer duygusal kalıpları tekrar eder.
Böylece, bireysel bir duygusal yara, aile sistemi içinde yinelenen bir tema haline gelir.
Kuşaklar Arası Travmanın Sonuçları
Travmanın bilinçsiz aktarımı, sonraki kuşaklarda şu belirtilerle kendini gösterebilir:
- Sebebi açıklanamayan öfke, kaygı veya suçluluk duyguları,
- Rüyalarda travmatik temaların tekrarlanması,
- Kayıplardan kendini sorumlu hissetme eğilimi,
- İletişim kurmada zorlanma,
- Kimlik karmaşası ve benlik zedelenmesi,
- Strese aşırı duyarlılık
Bu döngü, fark edilip çözülmediği sürece devam eder ve bireyin kendi çocuklarına da aktarılabilir.
Travmalar Genlerle de Aktarılabilir mi?
Son yıllarda yapılan biyolojik çalışmalar, travmanın yalnızca psikolojik değil, epigenetik yollarla da aktarılabileceğini göstermektedir.
Epigenetik, gen dizilimini değiştirmeden genlerin aktiflik düzeyini çevresel etkilerle değiştiren bir mekanizmadır.
Fareler üzerinde yapılan deneyler, bu etkiyi çarpıcı biçimde ortaya koymuştur:
Kiraz çiçeği kokusuna maruz kaldıklarında elektroşok verilen fareler, kokuyu korkuyla ilişkilendirmeyi öğrenmişlerdir. İlginç olan, bu farelerin yavrularının da aynı kokuya maruz kaldıklarında stres tepkisi göstermeleridir.
Benzer biçimde, kıtlık dönemleri yaşamış toplumların çocuklarında, kıtlık yaşamamış olsalar dahi metabolik olarak daha fazla yağ depolamaya eğilimli oldukları gözlenmiştir.
Bu bulgular, travmanın biyolojik düzeyde de bir “anı izi” bıraktığını düşündürmektedir.
Baş Etme Mekanizmalarının Aktarımı
Yeni araştırmalar, sadece travmanın değil, travmayla baş etme becerilerinin de kuşaklar arası aktarılabildiğini göstermektedir.
Travmasını sağlıklı biçimde işleyebilmiş ebeveynlerin çocukları, stres karşısında daha dayanıklı ve duygusal olarak esnek davranabilmektedir.
Yani aktarım yalnızca yıkıcı değildir; iyileşme de aktarılabilir.
Aile Dizimi Terapisi Üzerine
Son dönemde popülerleşen Aile Dizimi (Family Constellation) terapisi, bireyin bugün yaşadığı ruhsal sıkıntıların, geçmiş kuşaklardaki çözülmemiş travmalardan kaynaklandığı fikrine dayanır.
Bu yaklaşımda, bireyin ailesindeki birkaç kuşak önceki olayların duygusal yükünü “taşıdığı” varsayılır.
Terapinin amacı, kişinin bu sistemik bağı fark edip travmayı temsilî biçimde “iade etmesi” ve kendi duygusal özgürlüğünü kazanmasıdır.
Ancak burada dikkatli olunması gerekir.
Bir bireyin, kendisiyle hiçbir duygusal bağı olmayan, hatta varlığından bile haberdar olmadığı bir atasının suçluluk duygusunu “taşıdığı” iddiası bilimsel olarak zayıf temellere sahiptir.
Genetik aktarım birkaç kuşak boyunca sürebilir, fakat duyguların veya “suçluluk enerjisinin” yedi kuşak boyunca taşınması bilimsel verilerle desteklenmemektedir.
Bu nedenle aile dizimi gibi yaklaşımları deneyimlemek isteyenlerin, bu konuda eğitimli klinik psikologlara başvurmaları, yöntemi metaforik bir farkındalık aracı olarak görmeleri daha sağlıklıdır.
Sonuç
Kuşaklar arası travma aktarımı, hem psikolojik hem biyolojik temelleri olan karmaşık bir olgudur.
Ebeveynlerin yaşadığı acıların, bastırılmış duyguların ve çözülmemiş korkuların çocuklara aktarılması mümkündür; ancak aynı zamanda şefkat, direnç ve iyileşme becerileri de aktarılabilir.
Gerçek iyileşme, bireyin kendi duygusal mirasını fark etmesi, travmayı kabullenip dönüştürmesiyle mümkündür.
Unutulmamalıdır ki, geçmişi değiştiremeyiz; ama onun geleceğimizi yönetmesine izin verip vermemek bizim elimizdedir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder