Yaşam evrelerinde insan gelişimi

Freud ve Erickson, psikoloji alanında insan gelişimini anlamaya yönelik farklı yaklaşımlar sunmuş iki önemli düşünürdür. 

Freud, psikanalitik kuramıyla bireyin gelişimini büyük ölçüde çocukluk dönemindeki cinsel dürtülerin evrimi üzerinden açıklarken; Erickson, psikososyal gelişim kuramıyla yaşam boyu devam eden sosyal ve duygusal evreleri merkeze alır. 

Freud’un Psikoseksüel Gelişim Kuramı

Freud’un teorisi, bireyin kişiliğinin büyük ölçüde yaşamın ilk yıllarında şekillendiğini savunur ve bu gelişimi beş temel evreye ayırır. Her evre, libidonun (cinsel enerjinin) bedeninin belirli bir bölgesine odaklanmasıyla karakterize edilir. 

Eğer bu evrelerde bir çatışma çözülemezse, bireyde "fiksasyon" (takılma) meydana gelebilir ve bu durum yetişkinlikteki davranışları etkileyebilir.

1. Oral Dönem (0-1.5 yaş): Bu dönemde bebek, haz ve tatmini ağız yoluyla (emme, çiğneme) deneyimler. Freud’a göre, temel ihtiyaçların (beslenme gibi) karşılanması, anneden ayrılma ve güven duygusu bu evrede şekillenir. Eğer bu ihtiyaçlar aşırı karşılanırsa ya da ihmal edilirse, birey yetişkinlikte bağımlı veya ağızla ilgili alışkanlıklara (sigara, aşırı yeme) yatkın olabilir.
2. Anal Dönem (1.5-3 yaş): Libido anüs bölgesine kayar ve bu dönem tuvalet eğitimi ile ilişkilidir. Çocuğun dışkısını tutma veya bırakma kontrolü, özerklik ve irade gelişiminin temelidir. Sert ebeveyn tutumları obsesif-kompulsif özelliklere, aşırı gevşek tutumlar ise dağınıklığa yol açabilir.
3. Fallik Dönem (3-6 yaş): Cinsel organlar haz merkezi olur ve çocuk cinsiyet farkındalığı geliştirir. Freud’un ünlü "Oedipus kompleksi" ve "Electra kompleksi" bu dönemde ortaya çıkar; çocuk ebeveynlerinden birine romantik bir çekim hissederken diğerine karşı rekabet hisseder. Bu evrenin sağlıklı çözümü, cinsiyet kimliğinin yerleşmesi ve süperegonun (ahlaki benlik) oluşmasıdır.
4. Latent Dönem (6-12 yaş): Cinsel dürtüler bastırılır ve enerji sosyal becerilere, öğrenmeye ve arkadaşlıklara yönelir. Freud bu dönemi, önceki çatışmaların çözülmesi için bir dinlenme evresi olarak görür. Çocuk okula uyum sağlar ve entelektüel gelişim ön plandadır.
5. Genital Dönem (12-18 yaş ve sonrası): Ergenlikle birlikte cinsel dürtüler yeniden uyanır ve birey romantik ilişkiler kurmaya başlar. Freud’a göre, önceki evrelerin başarılı bir şekilde tamamlanması, yetişkinlikte sağlıklı ilişkiler ve üretken bir yaşam sağlar. Bu dönem, Freud’un teorisinde son evredir ve yaşamın geri kalanını kapsar.

Freud’un yaklaşımı, çocukluk dönemine odaklanır ve yetişkinlikteki gelişimi ayrıntılı bir şekilde ele almaz. Bu nedenle tablodaki 18 yaş sonrası dönemler Freud için tanımlı değildir.

Erickson’un Psikososyal Gelişim Kuramı

Erickson, Freud’un aksine, gelişimi yalnızca çocuklukla sınırlamaz; yaşam boyu devam eden sekiz evre sunar. Her evrede birey, bir "psikososyal kriz" ile karşılaşır ve bu krizin çözümü, bireyin kişiliğini ve toplumsal uyumunu şekillendirir. Erickson’un yaklaşımı, sosyal ilişkiler ve çevresel faktörler üzerinde durur.

1. Temel Güven x Güvensizlik (0-1.5 yaş): Bebek, bakım verenlerinden aldığı sevgi ve tutarlılıkla dünyaya güvenmeyi öğrenir. Eğer ihtiyaçları karşılanmazsa, güvensizlik ve kaygı gelişir. Bu evre, Freud’un Oral Dönem’ine benzer, ancak Erickson duygusal bağa odaklanır.
2. Özerklik x Kuşku - Utanç (1.5-3 yaş): Çocuk, bağımsızlığını keşfeder (yürüme, tuvalet kontrolü). Ebeveynlerin destekleyici tutumu özerkliği güçlendirirken, aşırı eleştiri utanç ve şüpheye yol açar. Freud’un Anal Dönem’ine paraleldir, fakat Erickson kontrolün ötesinde özgüveni vurgular.
3. Girişimcilik x Suçluluk (3-6 yaş): Çocuk, çevreye yönelik eylemler başlatır (oyun kurma, soru sorma). Başarıları teşvik edilirse girişimci bir ruh gelişir; engellenirse kendini kısıtlar. Yetişkinlikte, Freud’un Fallik Dönem’ine denk gelen bu evrede, Erickson cinsel kimlikten çok, çocuğun iradesine odaklanır.
4. Başarı x Aşağılık (6-12 yaş): Çocuk, okul ve akran ilişkileriyle yeterlilik duygusu geliştirir. Başarı, özsaygıyı artırırken, başarısızlık aşağılık kompleksine neden olabilir. Freud’un Latent Dönem’ine benzer şekilde sakin bir evredir, ancak Erickson sosyal becerilere vurgu yapar.
5. Kimlik x Kimlik Karması (12-18 yaş): Ergenlikte birey, “Ben kimim?” sorusuna yanıt arar. Tutarlı bir kimlik oluşumu, özgüven getirirken; kararsızlık, kimlik bunalımına yol açar. Freud bu dönemi Genital Dönem olarak ele alırken, Erickson sosyal ve kişisel kimliği önceler.
6. Yakınlık x Yalıtılmışlık (18-30 yaş): Genç yetişkinlikte, birey sevgi ve dostluk ilişkileri kurar. Başarılı ilişkiler yakınlık sağlar; başarısızlık ise yalnızlığa iter. Freud bu evreyi Genital Dönem’in devamı sayarken, Erickson duygusal bağlara odaklanır.
7. Üretkenlik x Durgunluk (30-60 yaş): Orta yetişkinlikte birey, iş, aile ve topluma katkı ile anlam bulur. Üretkenlik tatmin sağlarken, durgunluk amaçsızlık getirir. Freud’un teorisi bu dönemi kapsamaz.
8. Bütünlük x Ümitsizlik (60+ yaş): Yaşlılıkta birey, hayatını değerlendirir. Anlamlı bir yaşam bütünlük hissi verirken, pişmanlıklar ümitsizliğe yol açar. Erickson, yaşlılığı da gelişim sürecinin bir parçası olarak görür.

Karşılaştırma ve Farklılıklar

Freud ve Erickson’un yaklaşımları, odak noktaları açısından farklıdır. Freud, biyolojik ve cinsel dürtüleri merkeze alırken, Erickson sosyal ve kültürel etkileri vurgular. Freud’un teorisi 18 yaşa kadar olan gelişimi detaylandırır ve yetişkinliği tek bir evre (Genital) olarak bırakır. Erickson ise yaşam boyu devam eden bir süreç sunar ve her yaşta bireyin yeni bir görevle karşılaştığını belirtir. Freud’un evreleri daha içsel ve bireysel iken, Erickson’un evreleri toplumsal bağlamda şekillenir.

Sonuç olarak, Freud’un psikoseksüel kuramı, insan gelişimini libidonun evrimi üzerinden açıklayan determinist bir yaklaşımdır. 

Erickson ise daha iyimser bir bakış açısıyla, bireyin yaşam boyu gelişme ve uyum potansiyeline sahip olduğunu savunur. 

Bu iki ekol, psikolojide farklı ama tamamlayıcı perspektifler sunarak insan doğasını anlamaya katkıda bulunur.