Zihin kuramı, bir bireyin başkalarının bilgi, duygu, inanç, niyet ve zihinsel durumlarını anlama ve tahmin etme becerisidir. Bu yetenek, insanları sosyal ilişkilerde daha etkin kılar ve empati, yalan söyleme, kandırma gibi davranışların temelini oluşturur. İnsanlarda bu beceri genellikle 4-5 yaşlarında gelişir ve çocukların başkalarının düşüncelerinin kendi düşüncelerinden farklı olabileceğini anlamalarını sağlar.
Gelişim Süreci:
1. 1 Yaş: Bebekler, başkalarının bakışlarını takip eder (ortak dikkat).
2. 2 Yaş: Başkalarının amaçlarını kendi amaçlarından ayırt etmeye başlar.
3. 3 Yaş: Başkalarının zihinsel süreçlerinin farklı olduğunu anlamaya başlar.
4. 4-5 Yaş: Yanlış inanç testlerini geçebilir; "görmek bilmektir" becerisi gelişir.
5. 6 Yaş ve Sonrası: Mecaz, ironi ve gaf anlamaya başlar.
Zihin Kuramı ve Bozukluklar:
Otizm Spektrum Bozukluğu: Sosyal iş birliği ve yanlış inanç testlerinde başarısızlık gözlenir.
Şizotipi Bozukluğu: Sosyal ilişkilerde zorluk ve düşük zihin kuramı performansı görülür.
Teoriler:
1. Modüler Teori: Doğuştan gelen bir yetenek; çevre ve olgunlaşma ile gelişir.
2. Simülasyon Teorisi: Başkalarının davranışlarını içselleştirerek öğrenilir.
3. Teori-Teori: Beynin farklı bölgelerinin rol oynadığı genel bir mekanizma önerir.
Yanlış İnanç Testi:
Yanlış inanç testi, çocuğun başkalarının farklı bilgiye sahip olabileceğini anlamasını ölçer. Örneğin:
Bir oyuncak A konumuna gizlenir, ardından başka biri onu B konumuna taşır. Çocuk, ilk kişinin oyuncağı nerede arayacağını tahmin eder.
4 yaş altındaki çocuklar, ilk kişinin oyuncağı B’de arayacağını söyler; 4-5 yaşındaki çocuklar ise A’da arayacağını doğru bir şekilde tahmin eder.
Hayvanlarda Zihin Kuramı:
Şempanzeler, başkalarının gördüklerine göre davranışlarını ayarlayabilir; ancak bu davranışlar genellikle geçmiş deneyimlere dayanır ve gerçek bir zihin kuramı olarak kabul edilmez. İnsan dışındaki primatlar, başkalarının bilgisine kısmen erişebilir, ancak bu bilgiyi aktaramaz veya başkalarının psikolojik durumlarını anlayamaz.
Zihin kuramı, insanları diğer türlerden ayıran temel özelliklerden biri olarak görülür.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder