Lacan’a Göre Ego ve İmgesel Düzen: Aynadaki Yanılsama
Jacques Lacan’ın psikanalitik kuramı, ego (benlik) kavramını Freudcu çerçevede ele alırken ona yeni bir boyut kazandırmıştır. Freud, egoyu bilinçli bir yapı olarak tanımlarken, Lacan egoyu imgesel düzenin bir parçası olarak görür ve onun bir yanılsamaya dayandığını öne sürer. Ego, Lacan’a göre, bir bütünlük ve süreklilik hissine sahip olmak ister; ancak bu, gerçekte var olmayan bir bütünlüktür. İnsan, kendisini tutarlı bir varlık olarak görme eğilimindedir, fakat bu algı, imgesel düzenin bir ürünü olup öznenin içsel bölünmüşlüğünü gizler.
1. İmgesel Düzen ve Ayna Evresi: Ego’nun Temelleri
Lacan’ın psikanalizinde imgesel düzen, insanın kendisini ve dünyayı nasıl algıladığını şekillendiren temel üç düzenin (imgesel, sembolik ve gerçek düzen) ilki olarak öne çıkar. İmgesel düzen, algılar, imgeler ve özdeşleşmelerle şekillenir. Ego’nun kökeni de burada yatar.
Lacan’ın en önemli kavramlarından biri ayna evresidir (stade du miroir). Bebek, yaklaşık 6 ila 18 ay arasında, bir aynaya baktığında kendi yansımasını tanımaya başlar. Ancak bu tanıma süreci bir yanılsama içerir: Bebek, aynadaki yansımayı bütünlük arz eden, tutarlı bir benlik olarak algılar. Oysa gerçekte kendi bedensel deneyimi, henüz tam anlamıyla kontrol edemediği bir dağınıklık içindedir.
Aynadaki imge, çocuğa ideal bir kendilik sunar: "Bu benim!" der ama aslında orada sadece bir yansımadan ibaret olan bir benlik vardır. Çocuk, kendini bu imgeyle özdeşleştirir ve ego bu süreçte şekillenmeye başlar. Ancak bu özdeşleşme, gerçek bir bütünlüğe dayanmaz; aksine, çocuk, kendisini bir dış imgede bulmaya çalışırken, kendinden uzaklaşmış olur.
2. Ego’nun Yanılsama Olarak Bütünlüğü
Lacan’a göre ego, kendi bütünlüğünü ve sürekliliğini koruduğunu zanneder; ancak bu, imgesel düzende kurulmuş bir yanılsamadır. Ego, bölünmüş ve çelişkili bir yapı olmasına rağmen kendisini tutarlı ve bağımsız bir varlık olarak görmek ister. İşte bu noktada Lacan, geleneksel psikanalitik bakış açısına meydan okur. Freud’un egoyu bilinçli ve düzenleyici bir yapı olarak ele almasına karşın, Lacan egoyu esasen bir yanılsama, bir kurgu olarak değerlendirir.
Bu yanılgının temelinde, öznenin sürekli olarak kendisini aynadaki imgeyle özdeşleştirmesi yatar. İnsan, içsel olarak bölünmüş, arzularının etkisi altında değişken bir varlık olmasına rağmen, kendisini sabit ve değişmez bir kimlik olarak algılamaya çalışır. Ancak bu kimlik algısı, imgesel düzenin sunduğu bir yanılsamadır; çünkü özne hiçbir zaman aynadaki yansımasıyla tamamen özdeşleşemez.
Lacan’a göre ego, bu yanılsama üzerine kurulduğu için öznenin benliğiyle ilgili yanıltıcı bir güven hissi yaratır. Ancak bu güven, derinlerde bir kopukluk ve tatminsizlik hissini de içinde barındırır. Ego, kendisini sağlam ve tutarlı bir bütün olarak görme eğilimindedir, fakat bilinçdışının, dilin ve arzuların dinamik yapısı karşısında sürekli sarsılmaya mahkûmdur.
3. Ego’nun Çelişkileri ve Sembolik Düzenin Rolü
Ego, Lacan’ın kuramında imgesel düzende şekillenen bir yapı olsa da, insan psikolojisi yalnızca imgesel düzenle sınırlı değildir. Sembolik düzen, dilin, toplumsal normların ve yasaların egemen olduğu alandır. Özne, dil içine doğar ve kendisini ancak dil aracılığıyla ifade edebilir. Ancak bu süreçte de bir bölünme yaşanır: Dilin yapısı gereği, özne hiçbir zaman tam anlamıyla kendisini ifade edemez; her kelime, başka kelimelere bağımlıdır ve anlam sürekli kayar.
Ego, kendisini tutarlı görmek istese de, sembolik düzenin karmaşıklığı içinde bu tutarlılığı sürdüremez. Özne, gerçek benliği ile sembolik düzenin ona yüklediği kimlik arasında bir gerilim yaşar. İnsan, dil aracılığıyla kendini inşa etmeye çalışır, ancak hiçbir zaman bu inşayı tamamlayamaz.
Bu durum, Lacan’ın “bölünmüş özne” (sujet barré) kavramıyla açıklanır. Özne, bilinçdışının, arzularının ve dilin etkisi altında sürekli bir değişim ve eksiklik hissi yaşar. Ego, kendisini bütün hissetmek isterken, özne sürekli bir eksiklik içinde olduğunu fark eder. Bu eksiklik, insanın varoluşsal temelidir ve Lacan, bunu "büyük Öteki" (Grand Autre) kavramıyla açıklar.
Sonuç: Ego’nun Kırılgan Yapısı ve Gerçekle Yüzleşme
Lacan’a göre ego, imgesel düzende kurulan bir yanılsamadır ve öznenin gerçek doğasını yansıtmaz. İnsan, aynadaki yansımasıyla özdeşleşerek kendisini bütün bir varlık olarak görmek ister; ancak gerçekte bölünmüş, eksik ve sürekli değişen bir yapıya sahiptir. Ego, imgesel düzenin sunduğu bu sahte bütünlüğe tutunarak kendisini anlamlandırmaya çalışır.
Ancak gerçek düzen (le Réel) öznenin bu yanılsamalarını sık sık sarsar. Lacan’a göre gerçek, sembolik ve imgesel düzenlerin ötesinde yer alır ve öznenin asla tam anlamıyla kavrayamayacağı bir alanı ifade eder. Özne, ego yanılsaması içinde kendisini güvende hissetmeye çalışırken, gerçek düzenin kaçınılmazlığıyla karşılaştığında bu illüzyon çözülebilir.
Bu bağlamda, Lacan’ın ego anlayışı, bireyin kendi kimliğiyle ilgili kesin bir güvenceye sahip olamayacağını, benlik algısının her zaman bir tür kırılganlık ve eksiklik içerdiğini vurgular. İnsan, kendisini bir bütün olarak görmeye çalışırken, aslında hiç ulaşamayacağı bir bütünlüğün peşinde koşmaktadır.
Son Söz
Lacan’ın psikanalitik teorisi, geleneksel ego anlayışına meydan okuyarak, öznenin psikolojik yapısının içsel çelişkilerini ortaya koyar. Ego, kendisini tamamlanmış, sürekli ve bağımsız bir varlık olarak görmek ister; ancak bu, imgesel düzenin sunduğu bir yanılsamadır. Özne, bilinçdışı süreçler, dilin sınırları ve arzularının dinamik yapısı içinde sürekli bir bölünmüşlük yaşar. Lacan’a göre gerçek benlik, bu yanılsamaları fark etmek ve onların ötesine geçme çabasıyla mümkündür.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder