Yapay Zekaya Rorschach Projeksiyon Testi Uyguladık: Sonuçlar İnsan Zihnine Dair Ne Söylüyor?
Rorschach testleri, insan hayal gücünü ve dünyaya anlam yükleme becerisini kullanır. İç alemin dışa yansımasını (projeksiyon) sağlamayı amaçlar. Peki, bir yapay zeka (YZ) bu mürekkep lekelerinde ne görür?
Rorschach Testi Nedir?
1921'de İsviçreli psikiyatrist Hermann Rorschach tarafından geliştirilen bu test, bireylere simetrik mürekkep lekeleri göstererek ne gördüklerini sormaya dayanır. Görseller bilinçli olarak belirsizdir ve yoruma açıktır.
Bu test, insanların şekillerde gördükleri canlılar, nesneler veya sahneler üzerinden psikolojik yapıları hakkında bilgi edinmek için kullanılmıştır. Bu durum, insanların rastgele desenlerde anlam bulmasına neden olan pareidolia fenomenine dayanır.
Bir kişi kelebek görürken, bir diğeri bir kuru kafa görebilir. Psikolog Barbara Santini'ye göre, "Bir kişi Rorschach testindeki bir görüntüyü yorumlarken, bilinçaltındaki korkularını, arzularını ve bilişsel önyargılarını yansıtır."
Yapay Zeka Rorschach Testini Nasıl Yorumluyor?
Son yıllarda gelişen çok modlu YZ modelleri, görselleri analiz edip metin tabanlı yorumlar üretebiliyor. OpenAI’nin ChatGPT’sine beş yaygın Rorschach mürekkep lekesi gösterildi ve verdiği yanıtlar incelendi.
YZ modeli, ilk görseli yorumlarken "Bu görüntü psikolojik değerlendirmelerde kullanılan bir Rorschach mürekkep lekesidir" şeklinde tanımlayıcı bir yanıt verdi. Ardından, "Bu bana simetrik bir şekil, belki karşılıklı duran iki figür ya da kanatlarını açmış tek bir varlık gibi görünüyor" dedi. İnsan yorumlarının çeşitliliğine vurgu yaparak, ne gördüğümüzü sorması ise ilginçti.
ChatGPT’nin verdiği cevaplar insanlara benzese de bunun nedeni aynı şekilde görmesi değil, eğitim verisinin kolektif görsel kültürümüzü yansıtmasıdır.
YZ Düşünebilir mi?
University of Kent’ten psikolog Chandril Ghosh’a göre, "ChatGPT anlamlı duygular tarif edebilir, ancak bunları deneyimlemez." Bir müzisyenin hiç kalp kırıklığı yaşamadan hüzünlü bir aşk şarkısı yazabilmesine benzetilebilir.
YZ'nin yanıtları zaman zaman değişkenlik gösterir. Aynı mürekkep lekesi tekrar gösterildiğinde farklı yorumlar yapabilir. Oysa bir insanın önceki yorumuna sadık kalması daha olasıdır. Bu durum, YZ’nin içgüdüsel veya bilinçli bir düşünme süreciyle değil, yalnızca veri tabanından uygun bir yanıt türetmesiyle açıklanabilir.
Veri Setinin Önemi
MIT Media Lab araştırmacıları, Norman adlı bir YZ modeli geliştirerek bu durumu daha çarpıcı bir şekilde ortaya koydu. Norman, şiddet içerikli görsellerle eğitildiği için Rorschach testine verdiği yanıtlar da karanlık ve şiddet doluydu. Örneğin, normal bir YZ modeli bir grup kuş görürken, Norman "elektrik çarpan bir adam" olarak yorumladı.
Bu, YZ’nin eğitildiği verilerin nasıl kritik bir rol oynadığını gösteriyor. Yanlış veya önyargılı veri kullanımı, yapay zekanın gerçekliği yanlış yorumlamasına neden olabilir.
İnsan Zihni ile YZ Arasındaki Fark
YZ, büyük veri kümeleri üzerinden desenleri tanıyabilir ancak insanın duygusal ve sembolik anlam yükleme becerisine sahip değildir. Psikolog Ieva Kubiliute’ye göre, "YZ, bir görüntünün insanda uyandırdığı duygusal anlamı kavrayamaz."
Sonuç olarak, Rorschach testi yapay zekanın görme biçimini değil, insan zihninin nasıl işlediğini anlamamıza yardımcı oluyor. İnsanlar, içsel çatışmalar, arzular, korkular ve bilinçaltı süreçler doğrultusunda dünyaya anlam yükler. Oysa YZ, yalnızca bir veri setini analiz ederek bize yansıtılan bir ayna işlevi görür.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder