Viktor E. Frankl’ın Anlam Arayışı ve Hazlarla Dolu Boşluk Üzerine Bir İnceleme

Viktor E. Frankl’ın Anlam Arayışı ve Hazlarla Dolu Boşluk Üzerine Bir İnceleme

Viktor E. Frankl, 1946 yılında yayımlanan Man’s Search for Meaning (İnsanın Anlam Arayışı) adlı eserinde, insanın yaşamındaki en temel motivasyonlardan birinin anlam arayışı olduğunu öne sürer. 

Frankl’ın şu çarpıcı gözlemi, bu düşüncenin özünü yansıtır: “Bir insan derin bir anlam bulamadığında, kendini hazlarla oyalamaya başlar.” 

Bu ifade, insan doğasının karmaşık bir yönünü aydınlatır ve modern yaşamın sunduğu yüzeysel tatminlerle dolu dünyayı anlamak için güçlü bir lens sunar. Peki, bu ne anlama gelir? Neden insanlar anlam bulamadıklarında hazlara yönelir ve bu durum yaşamlarını nasıl etkiler? Gelin, bu soruları Frankl’ın perspektifi üzerinden adım adım inceleyelim.

Frankl’ın Bakış Açısının Temeli: Toplama Kampı Deneyimleri

Frankl, bir psikiyatrist olarak, İkinci Dünya Savaşı sırasında Nazi toplama kamplarında geçirdiği zorlu yıllardan sağ çıkmış bir düşünürdür. Bu korkunç koşullar altında, hayatta kalmanın yalnızca fiziksel dayanıklılıkla ilgili olmadığını fark etmiştir. Onun gözlemlerine göre, hayatta bir amaç ya da anlam bulabilen insanlar, umutsuzluk ve çaresizlik karşısında bile direnç gösterebiliyordu. Örneğin, bir mahkûm gelecekte ailesiyle yeniden bir araya gelmeyi hayal ederek ya da insanlığa bir eser bırakma arzusuyla yaşama tutunabiliyordu. Frankl, bu anlam arayışının, insanın en derin motivasyon kaynağı olduğunu savunur ve bu fikir, geliştirdiği logoterapi adlı terapötik yaklaşımın temelini oluşturur.

“Derin Bir Anlam Bulamamak” Ne Demektir?

Frankl’ın bahsettiği “derin bir anlam,” yüzeysel mutluluklardan ya da geçici başarıardan farklıdır.

Bu, kişinin varoluşunu anlamlı kılan, ona yön ve amaç veren bir içsel pusuladır. 

Ancak bazen insanlar bu pusulayı bulamaz. Bunun nedeni, modern yaşamın karmaşası, kişisel krizler ya da toplumsal değerlerin aşınması olabilir. Frankl, bu durumu “varoluşsal boşluk” olarak tanımlar: Bir insanın yaşamında anlam ya da amaç bulamaması sonucu hissettiği derin bir boşluk ve anlamsızlık duygusu.

Bu boşluk, kişiyi rahatsız eden bir içsel huzursuzluk yaratır. Peki, insan bu huzursuzlukla nasıl başa çıkar? Frankl’a göre, çoğu zaman hazlara sığınarak. Bu hazlar, eğlence, tüketim, yeme-içme gibi anlık tatmin sağlayan aktiviteler olabilir. 

Örneğin, sosyal medyada saatler geçirmek, bir alışveriş çılgınlığına kapılmak ya da sürekli yeni bir şeyler izlemek, bu geçici kaçışların modern örnekleridir.

Neden Hazlar? Ve Neden Yeterli Değiller?

İnsanlar neden bu boşluğu hazlarla doldurmaya çalışır? Çünkü hazlar, hızlı ve kolay bir ödül sunar.

Acıdan, sorgulamadan ya da anlamsızlıktan kaçmak için bir sığınak gibidirler. 

Ancak Frankl’ın uyarısı şudur: Bu hazlar, varoluşsal boşluğu dolduramaz; aksine, onu daha da derinleştirebilir. Neden mi? Çünkü hazlar geçicidir ve derin bir tatmin sağlamaz. Bir film bittiğinde, bir alışveriş tamamlandığında ya da bir ziyafet sona erdiğinde, o boşluk yeniden su yüzüne çıkar. Bu, bir yaranın üzerini geçici bir bandajla kapatmaya benzer; yara iyileşmez, sadece bir süre gözden kaybolur.

Frankl’ın logoterapi yaklaşımı, insanın temel ihtiyacının haz değil, anlam olduğunu vurgular. Hazlar, yaşamın bir parçası olabilir, ancak birincil amaç haline geldiklerinde, kişiyi yüzeysel bir döngüye hapsederler. Bu döngü, uzun vadede tatminsizlik ve mutsuzluk doğurur.

Felsefi ve Psikolojik Bağlam

Frankl’ın bu düşüncesi, başka alanlarla da örtüşür. Örneğin, varoluşçu filozoflar Jean-Paul Sartre ve Albert Camus, yaşamın doğası gereği absürt olduğunu ve insanın kendi anlamını yaratması gerektiğini savunmuşlardır. 

Psikolojide ise, Abraham Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisi teorisi, temel fiziksel ve sosyal ihtiyaçlar karşılandıktan sonra insanın kendini gerçekleştirme ve amaç arayışına yöneldiğini belirtir. 

Frankl’ın farkı, anlamı bu hiyerarşinin tepesine değil, tüm insan deneyiminin merkezine yerleştirmesidir. Ona göre, anlam, acı çektiğimizde bile bulunabilir ve bu anlam, bizi ayakta tutar.

Günümüz Dünyasında Frankl’ın Mesajı

Modern yaşam, Frankl’ın bu gözlemini daha da anlamlı kılıyor. Günümüzde, dikkat dağıtıcı unsurlar her zamankinden daha fazla: Sosyal medya, sonsuz eğlence seçenekleri, tüketim kültürü… Bunlar, insanları haz peşinde koşturmaya teşvik ediyor. 

Ancak Frankl’ın uyarısı, bu hazların bir tuzak olabileceği yönünde. Eğer yaşamda derin bir anlam bulamazsak, bu distractions (dikkat dağıtıcılar) yalnızca geçici bir uyuşma sağlar. 

Soru şu: Bizler, gerçekten anlamlı bir yaşam mı sürüyoruz, yoksa hazlarla oyalanarak zaman mı geçiriyoruz?

Bu soruya yanıt bulmak için, Frankl bize içe dönmeyi önerir. Kendimize şu soruları sorabiliriz:

• Hayatıma anlam katan nedir?
• Değerlerim nelerdir?
• Dünyada nasıl bir iz bırakmak istiyorum?

Bu sorular, kişiyi yüzeysel oyalanmalardan uzaklaştırıp daha derin bir arayışa yöneltebilir.

Anlam, belki bir işte, bir ilişkide, bir yaratıcı uğraşta ya da başkalarına hizmette bulunabilir.

Acıda Bile Anlam Bulmak

Frankl’ın en çarpıcı mesajlarından biri, anlamın yalnızca mutlulukta değil, acıda ve zorlukta da bulunabileceğidir. 

Toplama kamplarında, en umutsuz anlarda bile, bazı insanlar hayata tutunacak bir neden bulmuştur. Bu, insan ruhunun inanılmaz bir direnç kapasitesine sahip olduğunu gösterir.

Günümüzde de, kişisel ya da toplumsal krizler karşısında, anlam arayışı bize güç verebilir.

Sonuç: Hazların Ötesine Geçmek

Viktor E. Frankl’ın “Bir insan derin bir anlam bulamadığında, kendini hazlarla oyalamaya başlar” sözü, hem bir uyarı hem de bir davettir. 

Bu, bizi hazların geçici doğasını fark etmeye ve yaşamın daha derin sorularıyla yüzleşmeye çağırır. Hazlar, yaşamın bir parçası olabilir, ancak asıl tatmin, anlam arayışında yatar. Bu arayış, kişiye yalnızca dayanma gücü değil, aynı zamanda daha bilinçli, tatmin edici ve zengin bir yaşam sunar.

Frankl’ın mesajı, günümüzün hızlı ve yüzeysel dünyasında bize bir pusula olabilir. Belki de hepimizin durup düşünmesi gereken şudur: Ben haz peşinde mi koşuyorum, yoksa anlamın peşinde mi? Bu sorunun cevabı, nasıl bir hayat yaşayacağımızı belirleyebilir.