Öz Belirleme Teorisi Self-Determination Theory - SDT nedir?

Deci ve Ryan'ın Öz Belirleme Teorisi (Self-Determination Theory - SDT), bireylerin motivasyonlarını anlamaya yönelik bir teoridir. Bu teori, insanların içsel motivasyonlarının ve psikolojik ihtiyaçlarının tatmin edilmesiyle daha sağlıklı, mutlu ve üretken bireyler olabileceğini savunur. Öz Belirleme Teorisi, üç temel psikolojik ihtiyacı vurgular:

1. Otonomi (Autonomy)

Bireylerin kendi davranışları üzerinde kontrol sahibi olma, kendi kararlarını özgürce verme ve seçim yapabilme ihtiyacıdır. İnsanlar, dış baskılardan bağımsız bir şekilde kendi istekleri doğrultusunda hareket ettiklerinde daha fazla tatmin duyarlar.

2. Yeterlilik (Competence)

Kişinin bir işi başarma ve çevresinde etkili olma hissidir. İnsanlar, becerilerini kullanabildiklerinde ve geliştirebildiklerinde, kendilerini daha yeterli ve motive hissederler.

3. Bağlılık (Relatedness)

Bireylerin diğer insanlarla anlamlı ve olumlu bağlar kurma ihtiyacıdır. Sosyal bağların güçlü olduğu, destekleyici bir çevrede insanlar daha tatmin olmuş hissederler.

Motivasyon Türleri

Öz Belirleme Teorisi, motivasyonu içsel (intrinsic) ve dışsal (extrinsic) olarak ikiye ayırır:

• İçsel motivasyon: Bireyin bir aktiviteyi, kendi içinde tatmin edici olduğu için yapması (örneğin, merak veya öğrenme arzusu).
• Dışsal motivasyon: Bireyin bir ödül almak veya ceza almamak gibi dışsal sebeplerle bir davranışı sergilemesi.

Öz Belirleme Sürekliliği

SDT, bireylerin motivasyonlarını tamamen içsel ya da tamamen dışsal olarak görmez; bunun yerine bir süreklilik (continuum) üzerinde yer aldığını savunur. Bu süreklilikte birey, daha dışsal bir motivasyondan, zamanla daha içsel bir motivasyona doğru ilerleyebilir.

Uygulama Alanları

Öz Belirleme Teorisi, eğitim, iş hayatı, spor, sağlık ve terapi gibi birçok alanda uygulanmaktadır. Örneğin:

• Eğitim: Öğrencilerin otonomiye sahip oldukları, başarı hissini tatmin ettikleri ve öğretmenleriyle anlamlı ilişkiler kurdukları bir ortamda daha iyi öğrenmeleri sağlanabilir.
• İş Hayatı: Çalışanlara otonomi tanınması, yeteneklerini geliştirme fırsatları verilmesi ve destekleyici bir ekip oluşturulması, iş tatmini ve verimliliği artırır.

SDT, bireylerin çevresel faktörlerden nasıl etkilendiğini ve bu faktörlerin motivasyonlarını nasıl şekillendirdiğini açıklayarak, insani potansiyelin nasıl optimize edilebileceğine dair güçlü bir çerçeve sunar.