Bir sistemi tek başına değerlendirmek yerine, onun bir “bütün” içindeki konumunu, sınırlarını ve etkileşimlerini göz önünde bulundurmak gerekir.
Çünkü sistemler arası denge bozulduğunda, özellikle de gücü elinde bulunduranlar kendi çıkarları için kuralları eğip bükebildiğinde, “bütün” zarar görüyor.
Buradaki kritik nokta şu bence: İnsanların ahlaki sorumluluklarını unutması veya güçsüzlük duygusuna kapılıp olan bitene kayıtsız kalması, aslında kendi yok oluş mekanizmalarını da tetikliyor.
Çünkü genel sistem dediğimiz şey, doğanın, toplumun veya evrensel düzenin kendi dengesini koruma refleksi olarak devreye giriyor ve bozulmayı ortadan kaldıracak adımları atıyor.
Bu bazen kriz, bazen çöküş, bazen devrim olarak ortaya çıkıyor.
Belki şöyle de özetlenebilir: Bir sistem ne kadar başarılı optimize edilirse edilsin, eğer bütünün dengesini gözetmezse sonunda bütünle birlikte yok olur.
Bu yüzden sadece ekonomi, hukuk, siyaset değil; ahlak, etik ve toplumsal bilinç de sistem tasarımının ayrılmaz parçaları olmak zorunda.
Bu açıdan “doğal görev” ifadesi özellikle önemlidir. Sistemlerin birbirlerini izleme, sınırları koruma ve dengeyi sağlama gibi doğal görevleri var. Ama işte bu görev unutulunca ya da bilinçli olarak terk edilince felaket geliyor.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder