Knapp’ın İlişki Gelişimi Modeli (Knapp’s Relational Development Model), kişilerarası ilişkilerin evrimini aşamalar hâlinde açıklayan psikososyal bir teoridir.
Bu model, iletişim profesörü Mark L. Knapp tarafından geliştirilmiştir ve hem romantik ilişkilerde hem de arkadaşlık, aile ilişkileri gibi bağlamlarda kullanılabilir.
Model, iki ana süreci içerir: ilişkinin kurulması (gelişim aşamaları) ve ilişkinin çözülmesi (gerileme aşamaları).
📌 Knapp İlişki Modeli: Aşamaları ve Açıklamaları
🔹 I. İLİŞKİ KURMA AŞAMALARI (Coming Together)
1. Başlangıç (Initiating)
- Kısa, yüzeysel iletişimin olduğu aşamadır.
- Tanışma, ilk izlenim, beden dili, dış görünüş ve güvenlik hissi ön plandadır.
- Konuşmalar genellikle “Merhaba”, “Nasılsınız?”, “Sizi daha önce görmüştüm.” gibi sınırlı ve güvenli ifadeler içerir.
2. Deneme (Experimenting)
- Taraflar birbirleri hakkında daha fazla bilgi edinmeye başlar.
- Ortak noktalar, değerler, hobiler araştırılır.
- İlişkinin potansiyel uyumu test edilir.
- Bu aşama çoğu ilişkide en uzun süren dönem olabilir; çünkü herkesle derin ilişkiye geçilmez.
3. Yoğunlaşma (Intensifying)
- İletişim daha samimi ve duygusal hâle gelir.
- Özel sırlar paylaşılır, “biz” dili kullanılmaya başlanır.
- Hediyeler, jestler, daha derin duygusal bağlar oluşur.
- Aşk, arkadaşlık ya da bağlılık ilk kez burada açıkça hissedilebilir.
4. Bütünleşme (Integrating)
- Taraflar, sosyal çevre tarafından bir çift ya da ayrılmaz bir birliktelik olarak görülür.
- "Ben ve sen" yerine "biz" kimliği oluşur.
- Sosyal çevreler, aileler, arkadaş grupları entegre olmaya başlar.
- Alışkanlıklar, gündelik rutinler ortaklaşır.
5. Bağlılık / Birleşme (Bonding)
- İlişki resmi hâle gelir (nişan, evlilik, partnerlik sözü).
- Toplumsal ya da yasal bir bağ ile ilişki pekiştirilir.
- Geleceğe yönelik açık planlar yapılır.
- En istikrarlı görünen ama sürekli bakım isteyen aşamadır.
🔸 II. İLİŞKİYİ ÇÖZME AŞAMALARI (Coming Apart)
6. Farklılaşma (Differentiating)
- “Biz” yerine “ben” diline dönüş başlar.
- Taraflar bireyselliklerini vurgular, farklılıklar ön plana çıkar.
- Tartışmalar, çatışmalar artabilir.
- Kişisel alan ihtiyacı belirginleşir.
7. Sınırlama (Circumscribing)
- İletişim azalır ve yüzeysel hâle gelir.
- Kaçınılan konular oluşur.
- Mesafe artar, taraflar birlikte zaman geçirmekten kaçınır.
- İlişki, eskiden var olan yakınlık seviyesini kaybeder.
8. Durgunluk (Stagnating)
- İlişki artık büyüme ya da ilerleme göstermez.
- Diyaloglar rutinleşir, duygusal bağlar zayıflar.
- Ayrılma ihtimali düşünülür ama eyleme geçilmez.
- Birçok çift bu aşamada "alışkanlık", "çocuklar", "korkular" nedeniyle kalır.
9. Kaçınma (Avoiding)
- Fiziksel ve duygusal uzaklaşma artar.
- Taraflar birbirinden kaçınır, karşılaşmalardan sakınır.
- Sessizlik, kopukluk, ilgisizlik hâkimdir.
- Bu, genellikle duygusal olarak bitmiş bir ilişkinin dışavurumudur.
10. Sonlandırma (Terminating)
- İlişki resmen sona erer.
- Bu, boşanma, ayrılma, arkadaşlığı bitirme gibi durumları içerir.
- Taraflar, ilişkinin bitişini kabul eder, yeni hayatlara yönelir.
💬 Modelin Uygulama Alanları
- Psikolojik danışmanlık ve çift terapilerinde ilişki dinamiğini analiz etmekte kullanılır.
- İlişkilerde “nereye gidiyoruz?” sorusuna ışık tutar.
- Her aşama geri dönülebilir; yani model lineer değil, döngüseldir.
🎯 Değerlendirme
Güçlü Yönleri:
- İlişkileri adım adım takip etmeye olanak tanır.
- Gözlemlenebilir davranışlar üzerinden analiz sağlar.
Eleştiriler:
- Her ilişki bu sırayı takip etmez; kültürel, bireysel farklılıklar göz önünde bulundurulmalıdır.
- İlişkiler bazen bazı aşamaları atlayabilir veya bazıları arasında uzun süre gidip gelebilir.
🔚 Sonuç
Knapp’ın ilişki modeli, ilişkileri sadece romantik bağlamda değil, tüm insani ilişkilerde anlamak için güçlü bir çerçeve sunar. İlişkilerin neden güçlendiğini ya da neden koptuğunu daha iyi anlamak isteyen herkes için yol göstericidir. En önemlisi, bu model sayesinde ilişkilerde sorunların hangi aşamada başladığını analiz ederek sağlıklı iletişim yolları geliştirilebilir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder