Bilim: Bağlantısallık, Yeni Kültür: Yaşamdaşlık - Türker Kılıç

Kitap Özeti: Yeni Bilim: Bağlantısallık, Yeni Kültür: Yaşamdaşlık - Türker Kılıç

Türker Kılıç’ın Yeni Bilim: Bağlantısallık, Yeni Kültür: Yaşamdaşlık adlı eseri, modern bilim ve kültür anlayışını yeniden şekillendiren bir paradigmayı, yani "bağlantısallık" (connectivity) ve onun toplumsal yansıması olan "yaşamdaşlık" kavramlarını ele alıyor. Kitap, beyin bilimlerinden evrenin doğasına, bireysel zihinden toplumsal kültüre kadar geniş bir yelpazede, her şeyin birbirine bağlı olduğu bir dünya görüşünü savunuyor. Kılıç, bu yeni bilimsel yaklaşımın, insanlığın yaşam anlayışını ve kültürünü dönüştüreceğini öne sürüyor. Aşağıda kitabın ana temalarını, argümanlarını ve bölümlerini özetleyen bir değerlendirme sunulmaktadır.

Ana Tema: Bağlantısallık ve Yaşamdaşlık

Kitabın temel tezi, evrendeki her şeyin – atomlardan nöronlara, bireylerden toplumlara – bir ağ (network) yapısı içinde bağlantılı olduğu ve bu bağlantısallığın, yaşamın ve bilincin temelini oluşturduğudur. Kılıç, bu bağlantısallığı anlamanın, yalnızca bilimsel bir devrim değil, aynı zamanda kültürel ve etik bir dönüşüm gerektirdiğini savunuyor. Bağlantısallık, parçaların değil, bu parçalar arasındaki ilişkilerin ve bütünlüğün önemini vurgular. Yaşamdaşlık ise, bu bağlantısallık anlayışının insan ilişkilerine, doğaya ve evrene yönelik bir yaşam biçimi olarak yansımasıdır. Yaşamdaşlık, bireylerin yalnızca kendi çıkarlarını değil, tüm yaşam ağının ortak iyiliğini gözeten bir dayanışma ve sorumluluk kültürünü ifade eder.

Kitabın Yapısı

Kitap, iki ana bölümden oluşuyor:

1. Birinci Bölüm: Bağlantısallık ve yaşamdaşlık kavramlarının bilimsel temellerini, felsefi ve kültürel yansımalarını ele alıyor. Bu bölüm, nörobilim, fizik, biyoloji ve sosyal bilimler gibi farklı disiplinlerden örneklerle bağlantısallık paradigmasını açıklıyor.

2. İkinci Bölüm: Türker Kılıç’ın bağlantısallık ve yaşamdaşlık üzerine yazdığı makaleler ve yaptığı söyleşilerden oluşuyor. Bu bölüm, teorik çerçeveyi pratik örnekler ve güncel tartışmalarla zenginleştiriyor.

Birinci Bölüm: Bağlantısallık Biliminin Temelleri

1. Bağlantısallık Nedir ve Neden Önemlidir?

Kılıç, bağlantısallığı, evrendeki tüm sistemlerin – biyolojik, fiziksel ve sosyal – birbiriyle etkileşim içinde olduğu bir ağ yapısı olarak tanımlıyor. Bu kavram, özellikle nörobilimdeki **konnektom** (connectome) çalışmalarıyla somutlaşmıştır. Konnektom, beyindeki nöronlar arasındaki bağlantıların haritasını çıkarmayı amaçlayan bir bilim dalıdır. Kılıç’a göre, insan beyninin 86 milyar nöronu ve trilyonlarca sinapsi, yalnızca bireysel parçalarla değil, bu parçalar arasındaki dinamik ilişkilerle anlam kazanır. Bu, yalnızca beyin için değil, evrenin tüm sistemleri için geçerli bir ilkedir.

Bağlantısallık, geleneksel bilim anlayışındaki indirgemeci (reductionist) yaklaşıma karşı çıkar. İndirgemecilik, bir sistemi anlamak için onu parçalarına ayırmayı önerirken, bağlantısallık, bu parçaların bir araya gelerek oluşturduğu bütünlüğü ve ortaya çıkan özellikleri (emergent properties) vurgular. Örneğin, bir nöron tek başına bilinç üretemez, ancak nöronlar arasındaki senkronizasyon bilinç gibi karmaşık fenomenleri ortaya çıkarır.

2. Nörobilim ve Konnektom Projeleri

Kitap, İnsan Beyin Projesi (Human Brain Project) ve Blue Brain Project gibi büyük ölçekli nörobilim girişimlerine odaklanıyor. Bu projeler, insan beyninin dijital bir modelini oluşturmayı hedefliyor. 2015 yılında, Blue Brain Project kapsamında bir fare beyninin küçük bir bölgesinin dijital rekonstrüksiyonu başarıldı. Bu çalışma, bağlantısallığın, beynin işleyişini anlamada ne kadar kritik olduğunu gösterdi. Kılıç, bu projelerin yalnızca nörobilimle sınırlı olmadığını, yapay zeka, tıp ve hatta toplumsal organizasyonlar için de yeni ufuklar açtığını belirtiyor.

Örneğin, otizm, Alzheimer ve şizofreni gibi nörolojik hastalıkların, nöronal bağlantılardaki anormalliklerden kaynaklandığına dair bulgular, bağlantısallık paradigmasının tıbbi uygulamalarını ortaya koyuyor. Kılıç, bu hastalıkların tedavisinde, yalnızca tek bir nöron ya da geni hedef almak yerine, ağ yapısındaki bozuklukları düzeltmenin gerektiğini savunuyor.

3. Evrenin Bağlantısallığı

Kılıç, bağlantısallığı yalnızca beyinle sınırlı tutmuyor; bu ilkenin evrenin tüm ölçeklerinde geçerli olduğunu öne sürüyor. Fizikteki kuantum dolanıklık (quantum entanglement), biyolojideki ekosistemler ve sosyal bilimlerdeki ağ teorileri, bağlantısallığın evrensel bir ilke olduğunu gösteriyor. Örneğin, bir kelebeğin kanat çırpmasının küresel hava olaylarını etkileyebileceği kaos teorisi, doğadaki bağlantısallığın bir yansımasıdır.

4. Büyük Veri ve Bilgi İşleme

Bağlantısallık paradigması, büyük veri (big data) çağında daha da önem kazanıyor. Kılıç, beynin bilgi işleme kapasitesinin, büyük veri analitiğiyle paralellikler gösterdiğini belirtiyor. İnsan beyni, milyarlarca nöronun eşzamanlı çalışmasıyla devasa miktarda bilgiyi işler. Benzer şekilde, modern teknolojiler, ağ tabanlı sistemlerle büyük veriyi anlamlandırıyor. Bu, yapay zeka ve makine öğrenimi gibi alanlarda bağlantısallık ilkesinin uygulanmasını mümkün kılıyor.

5. Bilimde Paradigma Değişimi

Kılıç, bilim tarihinde üç ana paradigma tanımlıyor:

- Tümdengelim (Deduction): Antik Yunan’dan Newton’a kadar olan dönemde, evrenin genel ilkelerden yola çıkılarak anlaşılması.

- Tümevarım (Induction): 19. yüzyılda deneysel bilimlerin yükselişiyle, gözlemlerden genellemelere ulaşılması.

- Bağlantısallık: 21. yüzyılda, sistemlerin bütünsel ve ağ tabanlı anlaşılması.

Bu yeni paradigma, bilimsel düşüncenin yalnızca doğrusal neden-sonuç ilişkilerine değil, karmaşık ağ dinamiklerine odaklanmasını gerektiriyor.

Yaşamdaşlık: Yeni Kültür

Kılıç, bağlantısallık biliminin, bireylerin ve toplumların yaşam biçimlerini dönüştürecek bir kültürel devrimi tetiklediğini savunuyor. Yaşamdaşlık, bu yeni kültürün adıdır ve aşağıdaki ilkeleri içerir:

1. Ortak Merak: İnsanlığın ilerlemesi, bireysel değil, kolektif bir merakla mümkündür. Bilim, sanat ve kültür, ortak bir keşif sürecinin ürünleridir.

2. Dayanışma: İnsanlar, yalnızca kendi çıkarlarını değil, tüm yaşam ağının (doğa, hayvanlar, diğer insanlar) iyiliğini gözetmelidir.

3. Sorumluluk: Bağlantısallık, her bireyin eylemlerinin küresel etkiler yaratabileceğini gösterir. Bu, etik bir sorumluluk gerektirir.

4. Çeşitlilik ve Çokseslilik: Yaşamdaşlık, farklılıkları bir tehdit değil, zenginlik olarak görür. Tıpkı beyindeki nöronların çeşitliliğinin zihni zenginleştirmesi gibi, toplumsal çeşitlilik de kültürü güçlendirir.

Kılıç, yaşamdaşlık kültürünün, “sahip olma” odaklı modern tüketim toplumundan uzaklaşarak, “birlikte var olma” ilkesine dayalı bir dünya yaratacağını öne sürüyor. Örneğin, koronavirus salgını, insanlığın küresel bir ağ içinde ne kadar bağlı olduğunu ve bu bağlantıların hem risk hem de dayanışma fırsatları sunduğunu göstermiştir.

İkinci Bölüm: Yazılar ve Söyleşiler

İkinci bölüm, Kılıç’ın bağlantısallık ve yaşamdaşlık üzerine yazdığı makaleler ve verdiği söyleşilerden oluşuyor. Bu bölümde öne çıkan bazı başlıklar:

1. Son Yılların Üç Önemli Bilimsel Buluşu: Konnektom, optogenetik ve büyük veri analitiği, bağlantısallık biliminin temel taşları olarak ele alınıyor.

2. İnsan Beyin Projesi: Beynin dijital simülasyonunun, bilim ve teknolojiye etkileri tartışılıyor.

3. Konnektom Kavramı: Zihnin, nöronal bağlantıların bir ürünü olduğu ve bu bağlantıların bireysel kimliği şekillendirdiği savunuluyor.

4. Korona Salgını ve Yaşamdaşlık: Salgın, insanlığın bağlantısallığını ve dayanışma ihtiyacını ortaya koyan bir sınav olarak değerlendiriliyor.

5. Hukukta Yaşam Hakları: Yaşamdaşlık, insan haklarının ötesine geçerek, tüm yaşam formlarının haklarını savunan bir hukuk anlayışını öneriyor.

Bu yazılar, teorik çerçeveyi somut örneklerle destekliyor ve bağlantısallık paradigmasının farklı alanlardaki (tıp, hukuk, eğitim, teknoloji) uygulamalarını tartışıyor.

Kitabın Felsefi ve Kültürel Yansımaları

Kılıç, bağlantısallık ve yaşamdaşlık kavramlarını, yalnızca bilimsel bir çerçevede değil, aynı zamanda felsefi ve etik bir bağlamda ele alıyor. Kitapta, Spinoza’nın “her şeyin birbiriyle bağlantılı olduğu” görüşünden, Hegel’in “bütün, parçaların gelişimiyle tamamlanır” anlayışına kadar birçok felsefi referans yer alıyor. Ayrıca, Mevlana’nın “birlikte var olma” felsefesi ve Mustafa Kemal Atatürk’ün bilimsel düşünceye vurgusu, yaşamdaşlık kültürünün kökenleri olarak değerlendiriliyor.

Kılıç, merakı, insan zihninin bağlantısallığı keşfetme ve modelleme yeteneği olarak tanımlıyor. Merak, yalnızca bireysel bir özellik değil, aynı zamanda toplumsal ilerlemenin motorudur. Bu nedenle, eğitim sistemlerinin, bireyleri rekabete değil, ortak meraka yönlendirmesi gerektiğini savunuyor.

Kitabın Önemi ve Etkisi

Yeni Bilim: Bağlantısallık, Yeni Kültür: Yaşamdaşlık, bilimsel bir manifesto olmanın ötesine geçerek, insanlığın geleceğine dair bir vizyon sunuyor. Kitap, aşağıdaki nedenlerden dolayı önemlidir:

1. Disciplinlerarası Yaklaşım: Nörobilim, fizik, biyoloji, felsefe ve sosyal bilimleri birleştirerek, holistik bir dünya görüşü sunuyor.

2. Kültürel Dönüşüm Önerisi: Yaşamdaşlık, modern dünyanın bireycilik ve tüketim odaklı yapısına alternatif bir kültür öneriyor.

3. Pratik Uygulamalar: Bağlantısallık paradigması, tıptan yapay zekaya, hukuktan eğitime kadar birçok alanda yenilikçi çözümler sunuyor.

4. Güncel Relevans: Koronavirüs salgını gibi küresel olaylar, bağlantısallık ve yaşamdaşlık kavramlarının aciliyetini ortaya koyuyor.

Sonuç

Türker Kılıç’ın kitabı, bağlantısallık biliminin, insanlığın hem zihinsel hem de toplumsal evriminde bir dönüm noktası olduğunu savunuyor. Yaşamdaşlık, bu bilimsel anlayışın etik ve kültürel bir yansıması olarak, bireyleri ve toplumları, yalnızca kendi çıkarlarını değil, tüm yaşam ağının iyiliğini gözetmeye çağırıyor. Kitap, okuyuculara, evrendeki her şeyin birbiriyle bağlı olduğu bir dünyada, daha bilinçli, sorumlu ve dayanışmacı bir yaşam biçimini benimseme çağrısı yapıyor. Bilimsel derinliği, felsefi zenginliği ve pratik önerileriyle, bu eser, 21. yüzyılın en önemli entelektüel tartışmalarından birine katkıda bulunuyor.