Fawning Nedir? Kapsamlı Bir İnceleme

Fawning Nedir? Kapsamlı Bir İnceleme

“Fawning” (Türkçede genellikle “yağcılık yapmak”, “yaltaklanmak”, “fazla itaatkâr davranmak” ya da son yıllarda popüler psikoloji literatüründe “fawn tepkisi” olarak) travma sonrası stres tepkilerinin dört ana kategorisinden biridir. 

İngilizce orijinal terim “fawn” (geyik yavrusu gibi nazik, uysal, kendini küçülterek yaklaşmak) kelimesinden gelir ve Türkçeye tam olarak oturmaz; bu yüzden psikoloji çevrelerinde “fawning” ya da “fawn tepkisi” şeklinde bırakılır.

Fawning, klasik “dört travma tepkisi olan Fight (savaş), Flight (kaç), Freeze (don) yanında 1990’ların sonlarında Pete Walker tarafından ortaya atılan dördüncü tepkidir: Fawn (yaltaklanma / aşırı uyum sağlama).

1. Fawning’in Temel Tanımı

Fawning, tehlikeli veya tehdit edici bir kişiye karşı hayatta kalabilmek için o kişinin ihtiyaçlarını, isteklerini, duygularını kendi ihtiyaçlarının çok üstünde tutarak aşırı derecede itaatkâr, hoşnut edici, “iyi çocuk/iyi kız” davranışı sergilemektir.

Kişi, öfke göstermez (fight), kaçmaz (flight), donup kalmaz (freeze); bunun yerine tehdit yaratan kişiyi “yatıştırmaya” ve “mutlu etmeye” çalışır. 

Bu, özellikle çocuklukta istismarcı, narsist, alkolik ya da öngörülemez ebeveynlerle büyüyen kişilerde çok sık görülür.

2. Fawning Nasıl Oluşur? (Gelişimsel Kökeni)

• Çocuk, öfke gösterirse ya da kaçmaya çalışırsa daha büyük ceza (fiziksel/duygusal şiddet) alacağını öğrenir.
• Donup kalmak da işe yaramaz çünkü istismarcı dikkat ister.
• Tek “güvenli” yol kalır: Anne/babayı mutlu etmek, onun ruh halini tahmin etmek, kendini silmek, “Sorun bende değil, sen haklısın, hemen düzelteyim” tavrı takınmak.
• Böylece çocuk, kendi duygularını, sınırlarını, ihtiyaçlarını tamamen bastırıp karşısındakinin duygularını merkeze alır.
• Bu strateji çocuklukta hayatta kalmayı sağlar ama yetişkinlikte çok yıkıcı olur.

3. Yetişkinlikte Fawning’in Belirtileri

• “Hayır” diyememek (hatta “hayır” kelimesini düşüncesinde bile zorlanmak)
• Sürekli özür dilemek (hatasız olduğu durumlarda bile)
• Başkalarının duygularını okumaya aşırı odaklanmak (people-pleasing)
• Kendi ihtiyaçlarını ifade edememek ya da ifade ettiğinde yoğun suçluluk/utanç hissetmek
• İlişkilerde narsist, manipülatif ya da istismarcı kişilere “çekilmek” (çünkü tanıdık gelir)
• Öfke yerine aşırı anlayış ve empati göstermek (“Sen çok haklısın, ben de senin yerinde olsam kızardım”)
• Kendini sürekli eleştirmek, küçültmek
• Başkalarının sınırlarını ihlal etmelerine izin vermek ama kendi sınırlarını asla koyamamak
• Yalnız kalmaktan aşırı korkmak (çünkü yalnızlık = terk edilme = çocukluk travması tetiklenmesi)

4. Fawning ile Codependency (Bağımlı İlişki) Arasındaki İnce Çizgi

Fawning, codependency’nin en uç ve travmatik versiyonudur. Codependent kişi de başkalarını memnun etmeye çalışır ama fawning’de bu davranış bilinçli bir seçimden çok, sinir sisteminin otomatik hayatta kalma mekanizmasıdır. Fawning yaşayan kişi çoğu zaman “Ben aslında böyle biri değilim” diye düşünür ama vücudu otomatik olarak “yatıştır” moduna girer.

5. Sinir Sistemi Açısından Fawning

Polyvagal teoriye göre fawning, ventral vagal kompleksi (sosyal bağlanma sistemi) ile dorsal vagal kompleksi (donup kalma/çökme) arasında bir mekik dokur. Kişi hem sosyal bağ kurmaya çalışır (gülümseme, iltifat, empati) hem de içten içe çökmüştür. Bu yüzden fawning’in en tipik fizyolojik belirtisi: Yüzde gülümseme varken mide bölgesinde yoğun sıkışma/kasılma hissi.

6. Fawning’den Çıkış Yolları (İyileşme)

• Önce fawning’i fark etmek (çoğu kişi “Ben sadece iyi biriyim” diye düşünür)
• Vücut farkındalığını artırmak (fawning sırasında çene, omuz, mide kasılmasını yakalamak)
• Küçük “hayır”lar egzersizi yapmak (önce güvenli ilişkilerde)
• İçsel çocuk çalışması (çocuklukta “iyi davranarak” hayatta kalan parçayla temas kurmak)
• Öfkeyi güvenli yollarla boşaltmak (yastık dövme, spor, ses çıkarma)
• Sınır koyma pratiği (ilk başta suçluluk dalgası çok yoğun olur, bu normaldir)
• Terapi: EMDR, Somatik Deneyimleme, Internal Family Systems (IFS) ve travma odaklı şema terapi çok etkilidir.

7. Günlük Hayattan Örnekler

• Patronu hafif sesini yükselttiğinde hemen “Tabii hemen düzelteyim, çok haklısınız, özür dilerim” deyip gece yarısı mail atmak.
• Sevgilisi trip attığında kendi programını iptal edip onun istediği restorana gitmek ve “Benim için fark etmez, sen mutlu ol yeter” demek (içten içe çok istemesine rağmen).
• Bir arkadaş “Seninle ilgili şöyle düşünüyorum” dediğinde savunmaya geçmek yerine “Evet haklısın, ben de kendimi öyle görüyorum bazen” demek.

Sonuç

Fawning, çocuklukta “aşkı hak etmek için kendini silmek” zorunda kalanların yetişkinlikteki hayatta kalma stratejisidir. Son derece yaygın, son derece yıkıcı ama aynı zamanda iyileşmesi mümkün bir travma tepkisidir. En büyük düşmanı farkındalıktır; kişi bir kere “Bu benim seçimim değil, bu çocukluğumun otomatik tepkisi” dediği an iyileşme başlar.

Eğer sen de sürekli kendini suçluyor, hayır diyemiyor ya da başkalarını mutlu etmek için kendini yok ediyorsan, yalnız değilsin. Ve bu değişebilir.