Ian Morris’in Batı Neden Hükmediyor? Şimdilik: Tarihin Desenleri ve Gelecek Hakkında Gösterdikleri (2010) kitabının geniş özeti;
Ian Morris – Why the West Rules—For Now
The Patterns of History, and What They Reveal About the Future
Ian Morris, tarih, arkeoloji ve sosyal bilimlerin verilerini birleştirerek, Batı’nın (Avrupa ve Amerika merkezli uygarlıkların) dünya tarihindeki üstünlüğünü, kökenlerini ve geleceğini ele alır. Kitap, tarihsel büyük eğilimleri açıklamaya çalışan bir tür “tarihin birleşik teorisi” olarak tasarlanmıştır. Morris, Batı’nın üstünlüğünün ezelden beri var olan kültürel ya da ırksal özelliklere değil, coğrafi faktörlere ve enerji kullanımı, organizasyon, savaş kapasitesi ve bilgi üretimi gibi ölçülebilir gelişmelere dayandığını savunur.
1. Ana Tez
- “Batı neden hükmediyor?” sorusu, aslında “Batı neden hükmediyor—şimdilik?” şeklinde sorulmalıdır. Çünkü üstünlük mutlak ve kalıcı değildir.
- Tarihte Batı ve Doğu (özellikle Çin) arasında bir “yarış” vardır. Bu yarış, binlerce yıl boyunca bazen Batı’nın bazen Doğu’nun öne geçmesiyle sürmüştür.
- Batı’nın 1800’lerden sonra büyük bir farkla öne çıkmasının nedeni, Sanayi Devrimidir. Bu devrim, Batı’nın coğrafi ve tarihsel avantajlarının üzerine inşa edilmiştir.
2. Ölçüm Aracı: Sosyal Gelişim Endeksi
Morris, medeniyetlerin ilerlemesini ölçmek için dört kriterden oluşan bir Sosyal Gelişim Endeksi (Social Development Index) tanımlar:
- Enerji kullanımı (besin ve yakıt dahil)
- Kentsel gelişim / örgütlenme kapasitesi
- Bilgi teknolojileri (yazı, matbaa, bilimsel yöntem vb.)
- Savaş kapasitesi
Bu kriterlere göre hesaplanan endeks, hem Batı’nın hem Doğu’nun tarihsel olarak nasıl geliştiğini ve birbirlerine göre hangi noktalarda öne geçtiğini gösterir.
3. Tarihsel Gelişim Çizgisi
- MÖ 14.000 – 2000: İnsanlık avcı-toplayıcı dönemden tarım toplumuna geçiş yaptı. İlk büyük uygarlık merkezleri hem Doğu’da (Çin) hem Batı’da (Mezopotamya, Akdeniz) ortaya çıktı.
- MÖ 1000 – MS 500: Batı’da Yunan-Roma uygarlığı yükselirken Doğu’da Çin İmparatorluğu güçlü bir merkez oldu.
- MS 500 – 1400: Çin, özellikle Song Hanedanı döneminde Batı’dan ileri geçti. Teknoloji, şehirleşme ve ekonomi açısından öndeydi.
- MS 1400 – 1800: Avrupa’da Rönesans, Keşifler Çağı ve bilimsel devrim Batı’yı yeniden öne çıkardı.
- MS 1800 – 2000: Sanayi Devrimi ile Batı, farkı dramatik şekilde açtı. Enerji, üretim, sömürgecilik ve bilimsel ilerleme Batı’nın dünya hakimiyetini sağladı.
4. Günümüz ve Gelecek: Doğu’nun Yükselişi
- Morris, 21. yüzyılda Çin’in ve Doğu Asya’nın ekonomik ve politik güç olarak yükseldiğini vurgular.
- Batı hâlâ üstünlükte olsa da fark kapanmaktadır.
- Morris’e göre bu süreç kaçınılmazdır, çünkü teknolojik ve ekonomik büyüme artık küreselleşmiştir.
- Özellikle yapay zekâ, biyoteknoloji ve enerji alanlarındaki gelişmeler, gelecekte “Batı-Doğu üstünlüğü” tartışmasını anlamsız hale getirebilir.
5. Büyük Çıkış Yolları: 2100’e Doğru
Morris kitabın sonunda iki olası senaryo sunar:
- “Singularity” (Tekillik): İnsanlık teknolojik bir sıçrama yaparak evrensel refaha ulaşır, Batı-Doğu ayrımı anlamsızlaşır.
- “Nightfall” (Çöküş): Nükleer savaş, ekolojik yıkım veya kontrolsüz teknolojik gelişmeler insanlığı büyük felakete sürükler.
Bu nedenle “Batı neden hükmediyor?” sorusunun cevabı, aslında “insanlığın tarihsel koşulları ve coğrafi fırsatlar yüzünden”dir. Ama gelecekte üstünlük, belki de hiçbir coğrafi merkeze ait olmayabilir.
Sonuç
- Batı’nın üstünlüğü, kültürel üstünlükten değil, tarihsel-coğrafi şans ve bunun yarattığı teknolojik sıçramalardan kaynaklanır.
- Doğu, özellikle Çin, tekrar yükseliyor ve Batı’nın üstünlüğü “şimdilik” geçerlidir.
- İnsanlığın önündeki asıl soru, Batı mı Doğu mu öne geçecek? değil, ilerlemenin insanlığı birleştirip yeni bir çağa mı taşıyacağı, yoksa hepimizi felakete mi sürükleyeceğidir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder