Ne Olacak bu Okunmamış Radyoloji Filmlerinin hali?

Okunmamış radyoloji filmleri ülkemizde sorun olmaya devam ediyor ancak ilginç olan durum kimse sorunu sorun olarak algılamıyor. Ne demiş büyüklerimiz “Sorunları sorun etmezsen sorun olmaz”. Bende huy olarak sorunları sorun edenlerdenim. Yıllarca sorun olmamış bir koruyu niye sorun ediyorsun derlerse kendi bloğunda, kendi kendine konuşuyor dersiniz. Kimseye bir müdahale  etme niyeti, olasılığı yok.

2014 yılında Avustralya  Queensland Gold Coast hastanesinde 40.000’den fazla raporlanmamış radyografi bulunması hükümet organları tarafından soruşturma konusu olmuştur.  Bu hastanede röntgen filmler sadece incelemeyi talep eden hekim tarafından görülmüş, resmi olarak radyolojik raporlanma sürecinden geçmemiştir.

Radyoloji incelemelerine en baştan başlayalım.

Röntgen dahil tüm radyolojik incelemeler bir hekim tarafından gerekli görülme ile başlar. Buna tıp dilinde endikasyon diyoruz. Bundan sonra bu kelimeyi kullanacağız. Endikasyonlar neden gerekli? Radoyolojik incelemelerin zaman ve parasal maliyetleri bulunmaktadır. Parasal maliyeti sigortacı kurum veya hasta tarafından üstlenilmektedir. Zamansal maliyeti ise radyoloji departmanı  ve hastaya yüklenmektedir.
Radyolojik inceleme sonucu bir soruya yanıt aranmaktadır.  Örneğin “Batın içinde serbest hava var mı?” sorusu. Radyolojik inceleme sonrası evet, hayır ve bilemiyoruz gibi üç durum ile karşı karşıya olmalıyız. Bilemiyoruz yanıtı ancak filmler uzman bir hekim tarafından yeterli bir değerlendirmeden geçtiyse kabul edilebilir bir yanıttır.

Endikasyonlar, filmler ve yanıtlar kayıt altına alınmazsa radyolojik işlemlerden istenilen sonucun alındığını söylemek güç.  Ülkemizde (çoğu hastane ve klinikte) yaygın olan görüş düz röntgen veya radyografinin çekilmesi ve değerlendirilmesi angarya olduğu şeklindedir.  Bu kanı çokta yersiz değildir. Bu kanıyı haklı çıkaran sebeplerin başında endikasyon olmadan çekilen filmler gelmektedir.

Bir olasılıkta aslında incelemeyi başlatmaya gerekçe olabilecek geçerli bir endikasyon yok veya klinik sorunun cevabını bu inceleme ile vermek olası değil.  Soru olmayışını şu şekilde açabiliriz. Hekim klinik muayeneden sonra tanı konusunda kesine yakın bir yargıya ulaşmış durumda ise, hastayı  tedavi etmeye hazırdır, ancak hastanın “hiçbir tahlil yapmayacak mısınız” eleştirisinden çekindiğinden bazı tetkikler istemektedir. Öylesine yapılan incelemelerde benzer senaryoları genişletmek mümkün.

Soru var ama bunun yanıtı bu inceleme ile vermek olası değil. Hastanede tomografi yok ama neden yok yanıtını işletme değil hekim hastaya anlatmak zorunda. Tecrübe bu konuşmanın her zaman tatsız olduğunu gösteriyor. İşletmenin değişmeye niyeti yok. Hastanın da durumu riskli değil, bu durumda hiçbir şey yapmadılar dedirtmemek için “şunları yaptır gel” denilebiliyor bazı yerlerde.

Hastanelerin yönetimlerine YÖK, sağlık bakanlığı gibi üst kurum ve kurullar tarafından müdahale edilip, kadroları kısıtlandıkça hastaneler raporsuz radyolojik işlemleri daha benimser hale gelmişlerdir. Radyoloji uzmanı çalıştırmak ekstra bir maliyet getirmekte. Çoğu radyoloji departmanı röntgen teknisyenleri tarafından idare edilmekte. Başında sorumlu radyoloji uzmanı bulunmamaktadır. Anadolu’da onlarca yıl radyoloji uzmanı bulunmaksızın radyoloji hizmeti veren yüzlerce hastane bulabilirsiniz. Sağlık bakanlığına bağlı hastanelerde Radyoloji uzmanına ise röntgen filmini değerlendirme karşılığı 1TL altında bir döner sermaye uygun görülmektedir.  Ülkemizde kimse radyografilerin değerlendirilmesini istemiyor.
Radyoloji uzmanının radyoloji departmanındaki bazı görevleri şunlardır.

• Cihazların uygun ve çalışır durumda olduğundan emin olmak.
• Teknisyenlerin çekimi kurallarına uygun yapıp yapmadığını denetlemek, gerektiğinde teknisyen ve cihaz değişikliğine gitmek.
• İncelemenin doğru bir endikasyon ile başladığından emin olmak.
• İnceleme sonucunu inceleyip, raporlamak.

Ülkemizde yine yaşam ve iş ortamı gerçekleri pek çok durumda radyoloji uzmanın bu görevleri yapmasına elverişli değildir.

Pek çok karar radyoloji uzmanı haberi dışında hatta radyoloji uzmanı bulunmaksızın verilmektedir. Radyoloji uzmanı varsa bile ağırlığı CEO’lar ve işletme sahipleri açısından düşüktür.

Pek çok merkezde rutin şu şekilde işlemektedir. Hastayı muayene eden hekim radyolojik isteği yapar. İnceleme gerçekleşir. İncelemeyi isteyen hekim kendi zihninde bir kanaate varır. Bu kanaatini bazen bir dosyaya not düşer.

Öyle bir ülke düşününki senede onbinlerce film çekilsin ve bu filmlerin ciddi bir değerlendirmeden geçip geçmediği bilinmesin. Alabama’da 2009 yılında dava konusu olan bir vaka serisinde 900 röntgen 272’sinde ciddi bir hastalık bulunduğu ancak raporlama sürecinden geçmediğinden  kayda alınmadığı tespit edildi.
Radyolojik raporlar hastaların şimdiki zamanına ilişkin bilgiler içerdiği gibi, gelecekte hastanın geçmişine ilişkin bilgi isteyen kişilerin başvuru kaynağıdır.

Hasta açısından bakıldığından filmin çekilmesi sürecin sonudur. İncelemeyi talep eden hekim rapor talep etmedikçe hiçbir hastanın bağımsız radyolojik görüş talep ettiğine şahit olmadım.

Hastane yönetimi açısından bakıldığında radyoloji uzmanı çalıştırmak, ekstra maliyet getiren bir süreç. Yönetim maliyet düşürmek için raporlamayı istemeyebilir.  Bu daha  az Radyoloji uzmanı ile daha çok inceleme demektir.

İncelemeyi isteyen hekim kendini yetkin hissediyorsa radyolojik raporlamayı talep etmeyebilir.  İncelemeyi isteyen hekim radyolojik görüşün kendi görüşü ile çelişeceğini hissediyorsa radyolojik raporlamayı talep etmeyebilir.  İncelemeyi isteyen hekim zaman kazanmak için radyolojik raporlamayı talep etmeyebilir.
Radyoloji uzmanı aşırı yoğunluk nedeniyle radyolojik raporlamayı istemeyebilir.  Radyoloji uzmanı ülkemizdeki gibi düşük ücretler nedeniyle radyolojik raporlamayı istemeyebilir.

2013 yılında Dublin’de yaşanan bir skandal’da şüpheli ölümleri araştırmak üzere kurulmuş bir kurulun 57.000 raporlanmamış filme rastlaması ile ortaya çıktı.

2006 yılında Zachary James kuzey Philadelphia’da aort anevrizması patlaması sonucu hayatını kaybettiğinde istemi yapan hekimin radyolojik incelemeyi görmediğini, nöbeti devrettiği meslektaşının da radyografiyi görmediği ortaya çıkmıştı. Sonuç olarak mahkeme hasta yakınlarının 2.000.000$ üzerinde bir tazminat almayı hak ettiğine karar verdi.

Değerlendirilmemiş radyolojik incelemeleri sadece radyolog, isteyen hekim veya hastane sorunu olarak görmemek gerekir. Kağıt üzerinde istatistikleri düzeltme amaçlı değerlendirmeler yaptırmak da sorunu çözmeyecektir.  Sorunu sorun etmezsek sorun kalmaz ama sorun etmek istiyorsak buna sağlığa yakışır bir ciddiyet ile bakmak gerekir.