Kotodama (言霊) Nedir? Japonya’da Kelimelerin Ruhani Gücü

Kotodama (言霊) Nedir? Japonya’da Kelimelerin Ruhani Gücü

Kotodama (言霊), Japonca’da “kelime ruhu” ya da “sözün ruhu” anlamına gelir. Bu kavram, söylenen kelimelerin yalnızca bir ses dizisi değil, aynı zamanda gerçeklik üzerinde doğrudan etki yapabilen canlı bir güce sahip olduğu inancını ifade eder. Kelimeler söylendiği anda bir enerji açığa çıkarır; bu enerji ya yapıcı ya da yıkıcı olabilir. Japon kültüründe binlerce yıldır var olan bu düşünce, Şinto inancının temel taşlarından biridir ve günlük hayattan edebiyata, dinî ritüellerden modern popüler kültüre kadar geniş bir alanda izlerine rastlanır.

Kökeni ve Tarihsel Arka Planı

Kotodama kavramının en eski izleri, Japonya’nın yazılı tarihinden bile önce, sözlü gelenekte bulunur. Japonya’nın en eski yazılı metinleri olan Kojiki (712) ve Nihon Shoki (720) gibi eserlerde bile “sözle yaratma”, “sözle lanetleme” motifleri sıkça geçer. Özellikle Şinto mitolojisinde tanrıların (kami) dünyayı ve varlıkları isimlendirerek yarattığına inanılır. Bir şeye isim vermek, o şeyi var etmekle eşdeğerdir. Bu, Yahudi-Kristiyan geleneğindeki “Tanrı dedi ki: ‘Işık olsun!’ ve ışık oldu” anlatısına benzer bir yaratıcı söz mantığıdır.

Manyōshū (8. yüzyıl) gibi erken dönem Japon şiir antolojilerinde de kotodama sıkça vurgulanır. Şairler şiirlerinde “kotodama” kelimesini doğrudan kullanarak, şiirin büyülü gücünden bahsederler. Örneğin:

「敷島の 大和の国は 言霊の 助くる国ぞ 福く語れ」
(Shikishima no / Yamato no kuni wa / kotodama no / tasukuru kuni zo / sakiwau katare)
“Shikishima’nın Büyük Yamato ülkesi, kotodama’nın yardım ettiği ülkedir; uğurlu sözler söyle!”

Bu dizeler, Japonya’nın “kotodama sayesinde refaha kavuşan ülke” olarak tanımlandığını gösterir.

Şinto’da Kotodama

Şinto dininde kelimeler kutsal kabul edilir çünkü kami’ler (tanrılar) söz aracılığıyla insanlarla iletişim kurar. Norito (神詞) denen dua ve kutsama metinleri, çok dikkatli ve doğru telaffuzla okunur. Yanlış bir hece söylemek, büyünün bozulmasına ve hatta felakete yol açabilir. Bu yüzden Şinto rahipleri (kannushi) yıllarca norito’yu ezberler ve telaffuzunu mükemmelleştirir.

Aynı şekilde harai (temizlik) ve kegare (kirlilik) kavramları da kotodama ile bağlantılıdır: Kötü sözler, küfürler, yalanlar “kirlilik” yaratır ve kişinin çevresindeki ruhları rahatsız eder. Bu yüzden “kotoage” (言葉上げ – açıkça kötü söz söyleme) geleneksel olarak büyük tabudur.

Günlük Hayatta Kotodama

Japonca’da hâlâ canlı bir şekilde kullanılan bazı ifadeler kotodama inancını yansıtır:

• 「言霊の幸はふ国」 (Kotodama no saiwau kuni): “Kotodama’nın uğur getirdiği ülke” (Japonya için eski bir övgü)
• 「口は災いの元」 (Kuchi wa wazawai no moto): “Ağız felaketin kaynağıdır”
• 「言ったことが現実になる」: “Söylediğin şey gerçek olur” (Türkçe’deki “dilinin dönmesi”ne benzer)
• Yeni yıl kartlarında (nengajō) veya kutlamalarda kesinlikle “ölüm, ayrılık, kesmek, bitmek” gibi olumsuz çağrışım yapan kelimeler kullanılmaz. Bunun yerine “kesmek” demek yerine 「分ける」 (bölmek), “bitmek” yerine 「終わる」 yerine 「暮れる」 gibi dolaylı ifadeler tercih edilir.

Düğünlerde bile 「別れる」(ayrılmak), 「帰る」(eve dönmek), 「切れる」(kesilmek) gibi kelimeler yasak kabul edilir çünkü kotodama yüzünden çiftin ayrılacağına inanılır.

Edebiyat ve Sanatta Kotodama

• Waka ve haiku şiirlerinde şair, doğayı ve duyguları öyle bir kelime seçer ki, o kelime adeta doğanın kendisiyle titreşsin. Bashō’nun ünlü kurbağa haikusu bile kotodama bilinciyle yazılmıştır; sessizliği kıran “kerplunk” sesinin Japonca karşılığı olan 「古池や 蛙飛び込む 水の音」 seçimi tesadüfî değildir.
• Heian dönemi yazarı Sei Shōnagon, Yastıkname’sinde (Makura no Sōshi) “hoş olmayan kelimeler” listesi yapar: örneğin “köpek ölüsü” lafzı bile iğrençtir der. Çünkü kelimeyi söylemek bile o iğrençliği çağırır.
• Modern edebiyatta da izleri görülür: Yukio Mishima, Haruki Murakami gibi yazarlar kotodama’yı bilinçli ya da bilinçsiz kullanır.

Modern Japonya’da Kotodama

Günümüzde gençler bile bilinçaltında kotodama’ya inanır:

• Sınav öncesi “düşmek” (落ちる – ochiru) kelimesi yerine 「滑る」(kaymak – suberu) kullanılır çünkü “düşmek” hem başarısızlık hem fiziksel düşme anlamı taşır.
• Hastaneye giderken “ölüm” ya da “kanser” kelimelerini yüksek sesle söylemekten kaçınılır.
• Anime ve manga’da sıkça “yasak kelime”, “lanetli söz”, “adını söylersen gelir” motifleri kullanılır (Death Note, Jujutsu Kaisen, Spirited Away’deki “isim çalınması” vs.).

Sonuç

Kotodama, Japon kültürünün özünde yatan “kelimelerin sadece ses olmadığı, aynı zamanda bir enerji, bir niyet, bir ruh taşıdığı” inancıdır. Bu inanç, Japonca’nın dolaylı ifadelerle dolu olmasının, olumsuzluktan kaçınan üslubunun, hatta estetik anlayışının (wabi-sabi, yūgen gibi kavramların) temel nedenlerinden biridir.

Kısaca: Japonlar için “söylediğiniz her kelime, evrene attığınız bir ok gibidir”; geri dönüp sizi vurabilir ya da hedefatest targetsını vurabilir. Bu yüzden konuşurken çok dikkatli, çok ölçülü, çok naziktirler.

Kotodama, Japonya’yı hâlâ büyüleyici kılan görünmez ama çok güçlü bir ruhtur.